Bidens eerste stap naar wereldwijde ‘Summit for Democracy’?
Analyse Geopolitiek & Wereldorde

Bidens eerste stap naar wereldwijde ‘Summit for Democracy’?

07 Jul 2021 - 12:56
Photo: Het Capitool in Washington, 2017. © Anthony Quintano / Flickr
Terug naar archief

De Amerikaanse president Joe Biden bevestigde tijdens zijn Europese rondreis het voornemen een wereldwijde ‘Summit for Democracy’ te organiseren. In het verleden hadden soortgelijke voorstellen weinig of geen succes. Wat maakt het voorstel van Biden anders? In hoeverre zal dit initiatief de democratie daadwerkelijk bevorderen?1

In juni 2021 bezocht Joe Biden Europa voor het eerst in zijn hoedanigheid van president van de Verenigde Staten. Hij nam deel aan de G7-top in het Britse Cornwall, reisde vervolgens door naar Brussel voor een NAVO- en EU-top, en ontmoette tot slot de Russische president Vladimir Poetin in Genève.

Het belangrijkste doel van Bidens reis was om de trans-Atlantische relatie nieuw leven in te blazen. Maar ook de relatie met China en Rusland en de noodzaak voor de democratische landen om een verenigd front te vormen tegen deze landen, stonden hoog op de agenda.

Vandewoude-President Joe Biden en First Lady Jill Biden vertrekken na een bezoek aan Engeland in juni 2021. The White House - Flickr
President Joe Biden en First Lady Jill Biden vertrekken na een bezoek aan Engeland in juni 2021. © The White House / Flickr

Tijdens zijn presidentiële verkiezingscampagne lanceerde Biden het idee om een wereldwijde ‘Summit for Democracy’ te organiseren. Natuurlijk zijn er eerder al diverse soortgelijke voorstellen gelanceerd. Deze bijdrage onderzoekt wat Bidens Summit for Democracy precies inhoudt, en op welke manier het zich onderscheidt van eerdere voorstellen. En hoe verhouden de gemaakte afspraken tijdens Bidens bezoek aan Europa zich tot deze plannen?

Summit for Democracy
Biden definieert de Summit for Democracy als een top gericht op het verkrijgen van nieuwe engagementen op het gebied van corruptiebestrijding, het beschermen tegen autoritarianisme (met inbegrip van de veiligheid van verkiezingen) en het bevorderen van mensenrechten in zowel het eigen land als het buitenland.2
 Deze drie prioriteiten vormen geen uitputtende lijst van beleidsterreinen waarop samenwerking mogelijk is, maar andere concrete plannen zijn vooralsnog vaag.

De invloed van de Community of Democracies is verwaarloosbaar

Biden laat in het midden wie voor de top uitgenodigd wordt; hij spreekt over “the world’s democracies” zonder bij voorbaat landen uit te sluiten. Wel staat vast dat organisaties uit het maatschappelijk middenveld (civil society) van over de hele wereld uitgenodigd worden.3  Daarnaast zullen bedrijven in de privésector, waaronder technologiebedrijven en grote sociale mediaplatformen, gevraagd worden om hun verantwoordelijkheid te nemen en concrete stappen te zetten ter bescherming van de democratie en het recht op vrije meningsuiting.4

Een nieuw idee?
Het voorstel om de democratieën van de wereld te verenigen is zeker niet nieuw. Zo is in 2000 de ‘Community of Democracies’ opgericht, een intergouvernementele coalitie die als doel heeft democratische waarden te bevorderen.
5
 Ondanks het feit dat meer dan honderd landen deze verklaring ondertekenden, is de invloed van deze Community of Democracies verwaarloosbaar.6

Sinds 2014 bestaat ook het ‘D-10 Strategy Forum’, een initiatief van de Amerikaanse denktank Atlantic Council. Het forum bestaat uit beleidsmakers en experts uit de tien voornaamste democratieën7  en wil via het opstellen van zogeheten strategy papers een bijdrage leveren aan beleidsvorming.8

Daarnaast werd in 2017 de ‘Alliance of Democracies’ opgericht, een non-profitorganisatie die onder andere een jaarlijkse conferentie organiseert, de zogeheten ‘Copenhagen Democracy Summit’, waaraan zowel huidige als voormalige politieke leiders en CEO’s deelnemen. De Alliance of Democracies beheert daarnaast een grootschalige PR-campagne, the Campaign for Democracy, waarvan de ‘Transatlantic Commission on Election Integrity’ een belangrijk onderdeel vormt.9

Protest in Washington tijdens de presidentsverkiezingen in 2020. Geoff Livingston - Flickr
Protest in Washington tijdens de presidentsverkiezingen in 2020. © Geoff Livingston / Flickr

Er bestaan ook ambitieuzere ideeën, zoals het voorstel van de diplomaten Ivo Daalder en James Lindsay om een ‘Concert of Democracies’ op te richten, een volwaardige internationale organisatie met een fulltime secretariaat en een eigen budget.10  Dit idee werd onder meer gesteund door de Republikeinse senator John McCain en enkele vermaarde academici, die het idee omdoopten tot een ‘League of Democracies’.11

Ondanks de verschillende visies op het exacte mandaat van deze nieuwe samenwerkingsstructuur, aanvaarden de voorstanders dat de organisatie of het forum het gebruik van gewapend geweld kan mandateren wanneer de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties verhinderd is door bijvoorbeeld het gebruik van het vetorecht.12

Gemengde gevoelens
Het voorstel van president Biden om een Summit for Democracy te organiseren is met gemengde gevoelens onthaald door analisten. De voor- en tegenargumenten zijn vergelijkbaar met de argumenten die aangehaald werden ten aanzien van de hiervoor geschetste voorstellen.13

Voorstanders van de Summit bepleiten de noodzaak om een samenwerkingsverband – in welke vorm dan ook – op te richten tussen gelijkgezinde landen. Dit zijn landen die een internationale wereldorde gestoeld op democratische waarden – zoals mensenrechten, vrijemarkteconomie en het principe van de rechtsstaat – nastreven. Deze landen hebben, zo stellen de voorstanders, eenzelfde visie op welke elementen beschouwd moeten worden als bedreigingen van deze wereldorde en de manier waarop de internationale gemeenschap daarop moet reageren.

Regeringsleiders in Brussel tijdens een NAVO-top in juni 2021. NATO
Regeringsleiders in Brussel tijdens een NAVO-top in juni 2021. © NATO

De bestaande fora die bevoegd zijn om op te treden tegen bedreigingen van deze waarden zijn hiertoe om verschillende redenen ongeschikt. Ze zijn bijvoorbeeld regionaal georiënteerd, zoals de NAVO. Of ze zijn ad hoc opgericht met een beperkt mandaat, zoals de ‘Group of Friends of the Syrian People’. Of hun werking wordt ondermijnd door een te ruim lidmaatschap, zoals het geval bij de VN.

Argumenten tegen een Summit for Democracy zijn gericht op de onduidelijkheid over welke staat als democratie beschouwd kan worden,14  op de vaststelling dat een gelijke wereldvisie niet hetzelfde is als het hebben van gedeelde belangen,15  en op de constatering dat problemen die globaal van aard zijn (zoals het klimaat en COVID-19) een samenwerking vereisen met niet-democratieën.16

Bidens voorstel is een directe reactie op de houding van zijn voorganger

Verder verwijzen tegenargumenten naar de angst dat het verenigen van democratieën juist de tegenstellingen tussen landen zal benadrukken, naar het verwijt dat dergelijke initiatieven imperialistisch zijn en tot doel hebben om de wereld te hervormen naar een westers (in dit geval Amerikaans) model,17  en naar het gebrek aan legitimiteit.18  Problematisch is ook het voorstel dat gewapend geweld gemandateerd zou kunnen worden buiten de VN-Veiligheidsraad om, wat de deur zou openzetten voor misbruik.

Bidens standpunt
Komt Bidens voorstel deze bezorgdheden tegemoet? Ten eerste dient opgemerkt te worden dat het voorstel van Biden vertrekt vanuit een andere gedachte dan de eerdergenoemde voorstellen van Daalder en McCain.

Bidens voorstel is een directe reactie op de houding van zijn voorganger, president Donald Trump, tegenover autocratische leiders. Trump wordt verweten dat hij ‘een vriendschappelijke relatie’ nastreefde met Poetin en Kim Jong-Un en zich te weinig kritisch opstelde tegenover het optreden van deze wereldleiders. Biden stelt echter, in tegenstelling tot McCain en Daalder, het beginsel van multilateralisme niet ter discussie.

Door een functionele samenwerking te bepleiten op drie terreinen, zonder te raken aan de bestaande globale samenwerkingsverbanden, ontwijkt hij als het ware een eeuwige patstelling. Deze impasse bestaat tussen diegenen die menen dat effectieve samenwerking alleen tussen landen met gedeelde waarden kan plaatsvinden en anderzijds analisten die vinden dat effectieve samenwerking niet mogelijk is zonder deelname van alle landen. Het is een Summit for Democracy en geen Summit of Democracies.

Ten tweede is Bidens voorstel bescheiden in opzet. Hij trekt geen fundamentele principes – zoals nationale soevereiniteit – in twijfel, maar blijft toch zeer concreet, zoals bijvoorbeeld blijkt uit zijn eerdergenoemde lijst met praktische voorbeelden van engagementen.19

Ten derde is de huidige geopolitieke situatie sterk veranderd. Enerzijds heerst er bij de Amerikanen toch een zekere vermoeidheid ten aanzien van langdurige militaire missies. De interventies in Afghanistan en Irak hebben aangetoond dat het veranderen van een politiek-maatschappelijk systeem een zaak van lange adem is – zonder gegarandeerd succes. Anderzijds heeft de wereld recentelijk een agressievere houding kunnen vaststellen bij Rusland20  en China21 .

Kans van slagen?
Bidens bezoek aan Europa diende er in de eerste plaats toe de trans-Atlantische relatie te herstellen.22  Het bezoek toont ook duidelijk aan dat de Summit for Democracy wel degelijk zal plaatsvinden. Zo staat in de gedeelde verklaring van de VS en de EU: “We intend to partner in the Summit for Democracy, committing to concrete actions to defend universal human rights, prevent democratic backsliding, and fight corruption.”23

In principe worden er geen landen uitgesloten van de samenwerking

De slotverklaringen van zowel de G7-, NAVO- als EU-top vermelden dat democratie als basiswaarde gedeeld wordt door de deelnemers en dat het optreden van China en Rusland deze basiswaarde schendt.24  Verder uiten de documenten de intentie nauwer samen te werken om deze gedeelde waarden – inclusief democratie – te bevorderen.

Alle verklaringen specificeren op welke terreinen verdere samenwerking nodig is en leggen nadruk op een aantal punten: het bevorderen van de mensenrechten, het bestrijden van corruptie en disinformatie, en de onrechtmatige inmenging in nationale verkiezingen.25  Zeer duidelijk is de noodzaak om een gezamenlijk front te vormen, maar steeds met respect voor de bestaande internationale samenwerkingsverbanden.26

Tot slot benadrukken alle verklaringen ook de wil om samen te werken met landen die de spelregels van de democratie erkennen. In principe worden er geen landen uitgesloten van de samenwerking.27

Joe Biden tijdens een verkiezingsbijeenkomst in Nevada in 2020. Gage Skidmore - Flickr
Joe Biden tijdens een verkiezingsbijeenkomst in de Amerikaanse staat Nevada in 2020. © Gage Skidmore / Flickr

Deze politieke verklaringen vormen een eerste stap in het slagen van de Summit for Democracy. Of de Summit daadwerkelijk van zowel staten als de private sector toezeggingen zal krijgen – die vervolgens omgezet kunnen worden in afdwingbare normen – valt nog te bezien.

Naar mijn mening heeft de Summit for Democracy een grotere kans op slagen dan eerdere voorstellen vanwege de complementariteit van de opzet met het bestaande multilaterale bestel, de bescheidenheid van het voorstel en het huidige momentum.

De Summit is alleen al belangrijk omdat het de democratie onder de aandacht brengt

Innovatief is het feit dat Biden focust op de bescherming van de democratische systemen van de deelnemende landen. Waar de voorstellen van McCain en Daalder voornamelijk focussen op de bevordering van democratie buiten de eigen landsgrenzen (en daarmee angst opwekken voor imperialistisch/neokoloniaal gedrag), wil Biden in de eerste plaats de Amerikaanse democratie beschermen.

Dit vereist optreden binnen als buiten de eigen landsgrenzen. Intern richt Biden zijn pijlen onder andere op het bestrijden van buitenlandse inmenging door Amerikaanse bedrijven maatregelen op te leggen. Extern bepleit hij het vormen van een democratisch front.

De Summit is tot slot alleen al belangrijk omdat het de discussie omtrent democratie terug in de spotlights heeft gezet en dat is op zich al een positieve stap.

Auteurs

Cécile Vandewoude
Jurist bij het Belgische Ministerie van Defensie