Wat zeggen 100 dagen Biden over toekomstig leiderschap VS?
Analyse Diplomatie & Buitenlandse Zaken

Wat zeggen 100 dagen Biden over toekomstig leiderschap VS?

04 May 2021 - 15:33
Photo: Joe Biden met zijn Cabinet of the United States in april 2021. By Adam Schultz - The White House, Public Domain
Terug naar archief
Author(s):

Sinds Franklin D. Roosevelt is het gebruikelijk om de eerste honderd dagen van een nieuwe Amerikaanse president te evalueren. President Joseph R. Biden jr. is volgens hoogleraar Amerikanistiek Ruud Janssens al voortvarend aan de slag gegaan met de beloofde ‘reset’ na Donald Trump, maar het is de vraag in hoeverre andere landen en de Republikeinen in het Congres zijn beleid zullen steunen.

Op 4 februari 2021 gaf president Joe Biden een speech op het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken waarin hij benadrukte dat diplomatie weer de kern zal zijn van het internationaal optreden van de Verenigde Staten. Biden wil de banden met bondgenoten aanhalen en het conflict met tegenstanders aangaan.1

Biden wil dat diplomatie zich richt op de waarden van de Amerikaanse democratie2  en dat de VS een leiderschapsrol innemen op wereldniveau.3  De neutrale Congressional Research Service publiceerde recent een rapport over de gevolgen van het beleid van Donald Trump voor de internationale rol van de VS. De auteurs zagen een minder prominente rol door Trumps presidentschap en wezen de Congresleden op de gevolgen voor beleid en budgetten inzake bondgenootschappen, defensieplanning, handel, internationale financiering, internationale hulp en mensenrechten.4

Janssens - Joe Biden met zijn twee voorgangers tijdens de inauguratie van Donald Trump in 2017. By Lance Cpl. Cristian Ricardo
Joe Biden met zijn twee voorgangers tijdens de inauguratie van Donald Trump in 2017. © Lance Cpl. Cristian Ricardo

Er is al langer discussie over het afnemen van de Amerikaanse macht, bijvoorbeeld door de opkomst van China. President Trump had ‘America First’ als zijn leuze, maar het leek er vooral op dat hij het conflict met bondgenoten zocht. Trump benaderde autocratische regimes regelmatig vriendschappelijk, zoals in het geval van Rusland en Noord-Korea.

Dergelijke regimes voelen zich gesterkt door de ervaring en zijn bereid gezamenlijk op te treden. Zo sloten China en Iran op 27 maart jongstleden een samenwerkingsverdrag voor de komende 25 jaar, waarbij China 400 miljard dollar in Iran investeert en Iran olie levert aan China. Zowel China als Rusland verzetten zich tegen een toenemende rol van de VS in de wereld en de verwijzingen van de regering van Biden naar mensenrechten.

Betrouwbare bondgenoten?
Biden stelt dat samenwerken met bondgenoten de kern is van zijn beleid. De vraag is hoe de bondgenoten daar over denken.

Onlangs stelde de Noorse premier Erna Solberg dat vier jaar president Trump haar tot het inzicht bracht dat een belofte van een Amerikaanse president tegenwoordig een houdbaarheidsdatum van vier jaar heeft. Waar president Barack Obama bijvoorbeeld onderhandelde over internationale vrijhandelsverdragen, stopte Trump de procedures en zette hij Canada en Mexico onder druk voor een vernieuwd vrijhandelsverdrag dat gunstiger was voor de VS.5

Janssens - Joe Biden in 2013 met Barack Obama bij de 'vice presidential announcement' bij de Old State Capitol in Springfield, Illinois. By Daniel Schwen - Own work, CC BY-SA 4.0
Janssens - Joe Biden in 2013 met Barack Obama bij de 'vice presidential announcement' bij de Old State Capitol in Springfield, Illinois. © Daniel Schwen - Own work, CC BY-SA 4.0

De bondgenoten zijn trouw gebleven aan het idee van vrijhandel en internationale verdragen, waar de VS oorspronkelijk een groot voorstander van waren, maar zijn nu dergelijke verbanden aangegaan zonder de Amerikanen. Zowel in Azië als tussen de Europese Unie en Japan en China zijn economische verdragen gesloten.

China heeft – ondanks de handelsoorlog met de VS – via bijvoorbeeld het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP) verdrag zijn macht kunnen uitbreiden. Als vicepresident steunde Biden het vrijhandelsverdrag met Azië en tijdens de verkiezingen zei hij dat opnieuw onderhandeld zou moeten worden als de VS meedoen, waarbij er meer aandacht voor de rechten van werknemers en voor het milieu moet zijn. Over het vrijhandelsverdrag met Europa heeft Biden zich niet uitgelaten.

Democratische waarden
In maart 2020 kondigde Biden als presidentskandidaat de thema’s aan van zijn buitenlandbeleid in een artikel in Foreign Affairs.
6
 Biden stelde dat hij drie hoofddoelen had: het verstevigen van de democratie, een beter buitenlands economisch beleid voor de Amerikaanse middenklasse en Amerikaans leiderschap.

Om democratie internationaal te verstevigen, stelde Biden dat hij zich eerst wil richten op de situatie in de VS zelf

Bidens internationalisme is gegrond in Amerikaanse nationale belangen en Amerikaanse prominentie en minder in idealisme. Biden wees ook op diverse wereldomvattende uitdagingen waar de VS voor staan; van klimaatverandering tot massale migraties en van technische complicaties tot pandemieën. Tegelijkertijd zijn autoritaire regimes, nationalisme en conservatisme in opmars, waardoor het oplossen van de transnationale problemen door internationale samenwerking moeilijk is.

Om democratie internationaal te verstevigen, stelde Biden dat hij zich eerst wil richten op de situatie in de VS zelf. Hij stopte het beleid van Trump om bij migranten de kinderen van de ouders te scheiden7  alsook het toestaan van martelen door Amerikaanse militairen.

Door de democratie en het mensenrechtenbeleid in de VS te herstellen wilde Biden de Amerikaanse positie verstevigen om de rechten van burgers in andere landen te steunen. Biden heeft zich al meerdere keren geuit tegen het schenden van de mensenrechten, zoals in Myanmar.

Daarbij is het opvallend dat de VS hun ongenoegen regelmatig samen met bondgenoten uitspreken. Biden zal op 10 en 11 mei de Copenhagen Democracy Summit voorzitten om het belang van de democratie wereldwijd te benadrukken.

Biden ziet vooral China als een grote uitdaging

De president wil eveneens dat de VS een leidende rol gaan nemen in het ontwikkelen van 5G-netwerken en kunstmatige intelligentie, met als doel democratie en meer welvaart te steunen (en niet om de controle van autocratieën over de eigen bevolking te vergroten).

Economie en China
Het tweede aandachtspunt van Biden is de economie. Hij wil de Amerikaanse infrastructuur, het onderwijs en de gezondheidszorg verbeteren, ook om de internationale concurrentie beter aan te gaan.

Biden ziet vooral China als een grote uitdaging. Biden en de Chinese president Xi Jinping kennen elkaar uit de tijd dat ze beide vicepresident waren.

Joe Biden met Xi Jinping in Los Angeles in 2012. Antonio R. Villaraigosa - Flickr
Joe Biden met Xi Jinping in Los Angeles in 2012. © Antonio R. Villaraigosa / Flickr

Biden heeft in een lang gesprek aan Xi meegedeeld dat hij geen confrontatie met China zoekt, maar dat hij weet dat er tegenstellingen zullen zijn, zeker als het gaat om eerlijke internationale vrijhandel. De VS gaan meer investeren in onderzoek en wetenschap, meer dan 2 procent van het bruto nationaal product (bnp; dit was 0,7 procent), om concurrerend te zijn met China op gebieden als kunstmatige intelligentie en medisch onderzoek.

Biden heeft ook de intentie om er samen met bondgenoten voor te zorgen dat China zich aan de internationale regels houdt, onder andere als het gaat om Chinees optreden in de Zuid-Chinese Zee of ten aanzien van Taiwan.8  In maart vond een bijeenkomst van de Chinese en Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken plaats in Anchorage (Alaska), waarin men over de onderlinge verhoudingen sprak.

Een Chinese senior diplomaat stelde dat de waarden die Amerika uitdraagt geen universele waarden zijn en dat de VS niet de internationale publieke opinie vertegenwoordigen

De bijeenkomst was een harde confrontatie, zonder een gemeenschappelijke verklaring achteraf over gedeelde belangen als klimaatverandering of Noord-Koreaanse nucleaire bewapening. De VS keurden het optreden van China af als het ging om mensenrechten in Hong Kong en Sinkiang (inzake de Oeigoeren), cyberaanvallen en territoriale claims in grote delen van Azië en de Stille Oceaan.

China wees al deze verwijten af, stelde “het Oosten is in opkomst en het Westen is in verval”9 en uitte zorgen over de schending van mensenrechten in de VS naar aanleiding van de Black Lives Matter beweging. Een Chinese senior diplomaat stelde dat de waarden die Amerika uitdraagt geen universele waarden zijn en dat de VS niet de internationale publieke opinie vertegenwoordigen.

Internationaal leiderschap
Het derde doel van Biden is dat de VS weer het leidende land in de wereld worden, of zoals hij dat noemt: “Back at the head of the table.”6  In het kader van internationaal leiderschap heeft Biden zich weer aangesloten bij het klimaatakkoord van Parijs en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

Op 22 april, de Dag van de Aarde, was Biden voorzitter van een internationale conferentie over de klimaatcrisis. Biden hief ook de sancties tegen de rechters van het Internationaal Strafhof op, ook al zijn de VS geen lid van deze institutie.

Een andere uiting van leiderschap is het terugtrekken van de troepen uit Afghanistan. Trump had besloten dat alle Amerikaanse troepen op 1 mei 2021 uit Afghanistan weg zouden zijn. Biden gaf aan dat dit om tactische redenen niet gehaald kon worden.

Tegelijkertijd overlegde zijn regering met bondgenoten, bijvoorbeeld binnen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie, over de situatie in Afghanistan. Begin september zullen alle NAVO-troepen uit Afghanistan vertrokken zijn.

Janssens - Joe Biden bezoekt de NAVO-trainingsmissie in Afghanistan in 2011. NATO Training Mission-Afghanistan
Joe Biden bezoekt de NAVO-trainingsmissie in Afghanistan in 2011. © NATO Training Mission-Afghanistan

In het Midden-Oosten heeft Biden de Amerikaanse steun aan de oorlog in Jemen stopgezet en probeert hij juist het vredesproces voor dat land op gang te brengen. Tegelijkertijd beloofde Biden Saoedi-Arabië te helpen tegen raketaanvallen uit Iran.

Op 21 februari liet president Biden een raketaanval uitvoeren op door Iran gesteunde milities in Syrië, om Amerikaanse troepen in Irak te beschermen. Biden heeft ook – via de Verenigde Naties – de financiële steun aan de Palestijnen hersteld.

Biden heeft de Russen ook nodig om internationale problemen te voorkomen

De relaties met Rusland zijn gecompliceerd. Biden heeft aan president Vladimir Poetin meegedeeld dat hij Russisch agressief gedrag, zoals interventies in Amerikaanse verkiezingen, cyberaanvallen en het vergiftigen van Russische burgers in het buitenland, niet acceptabel vindt. Hij noemde Poetin een man zonder ziel en een moordenaar.10

Biden heeft daarnaast met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky overlegd de Russische troepenvermeerdering in dat land. Hij had al voor 125 miljoen dollar defensiehulp aan Oekraïne gegeven.

Toch heeft president Biden de Russen ook nodig om internationale problemen te voorkomen. Op 3 februari heeft Biden een verlenging van het New START-verdrag11  met Rusland getekend, het enige nog bestaande kernwapenverdrag.

Non-proliferatie van nucleaire wapens
Een groot probleem zijn nucleaire wapens en de non-proliferatie hiervan. In die context vindt Biden dat de situatie rond Noord-Korea de hoogste prioriteit heeft, zeker na de recente test van twee ballistische raketten door het land.

Noord-Korea heeft zich in 2003 teruggetrokken uit het Non-proliferatieverdrag (NPV) voor kernwapens en sindsdien zijn de onderhandelingen tussen de VS en Noord-Korea moeizaam verlopen. Naar schatting beschikt Noord-Korea over tussen de twintig en zestig nucleaire wapens en intercontinentale raketten om de wapens te lanceren.

Janssens - Joe Biden tijdens een bezoek aan Zuid-Korea in 2013. UNC - CFC - USFK - Flickr
Joe Biden kijkt naar de grens van Noord-Korea tijdens een bezoek aan Zuid-Korea in 2013. © UNC - CFC - USFK / Flickr

Biden wil daarnaast graag de nucleaire deal met Iran uit 2015 weer leven inblazen, waarbij Iran de uraniumverrijking tot 2030 beperkt en de Amerikanen hopen dat ze uiteindelijk af zullen zien van kernwapens en weer onderdeel van de internationale gemeenschap worden. In die onderhandelingen heeft Biden de regeringen van Rusland, China, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk – allen partners bij de oorspronkelijke overeenkomst – nodig.

Het voorbeeld van Iran en Israël geeft aan hoe ingewikkeld internationale politiek kan zijn

Op 14 april lukte het al deze partijen bijeen te komen in Wenen. Het weekend daarvoor saboteerden de Israëliërs echter nucleaire centrifuges in Iran, waarschijnlijk in een vergeefse poging om de onderhandelingen te voorkomen. Israël is tegen een overeenkomst met Iran, omdat zij Iran zien als een niet te vertrouwen partij die nooit kernwapens zou mogen hebben.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu sprak dat al in 2015 uit voor het Amerikaanse Congres, toen de oorspronkelijke onderhandelingen plaatsvonden. Republikeinen die tegen de overeenkomst met Iran waren, hadden Netanyahu destijds uitgenodigd om het Congres toe te spreken, terwijl vicepresident Biden (uit hoofde van zijn functie als voorzitter van de Senaat) niet aanwezig was uit protest tegen een speech gericht tegen de Amerikaanse regering en diplomatie.

De balans na 100 dagen
De huidige prioriteit van Biden is het bestrijden van de coronacrisis. Tegelijkertijd is hij met veel voortvarendheid aan zijn internationale agenda begonnen. Biden wil internationale samenwerking, democratie en diplomatie benadrukken.

Het voorbeeld van Iran en Israël geeft aan hoe ingewikkeld internationale politiek kan zijn. Biden is kritisch op China en Rusland, maar heeft beide landen nodig voor internationale overeenkomsten – ook als het om handel en klimaat gaat.

Janssens - Joe Biden met Benjamin Netanyahu in Jeruzalem in 2016. By U.S. Embassy Tel Aviv - Vice President Joe Biden visit to Israel March 2016, CC BY 2.0
Joe Biden met Benjamin Netanyahu in Jeruzalem in 2016. © U.S. Embassy Tel Aviv - CC BY 2.0

Tegelijkertijd ondermijnt ‘bondgenoot’ Israël de Amerikaanse diplomatie om de proliferatie van kernwapens in Iran tegen te gaan. Daarbij spelen de Republikeinen in vooral de Senaat ook een belangrijke rol. Er komt geen verdrag met Iran (als het er al komt), maar een overeenkomst, omdat de Republikeinen een twee derde meerderheid in de Senaat om een verdrag te ratificeren zullen voorkomen.

Gezien zijn ruime ervaring als senator en vicepresident kunnen deze uitdagingen geen verrassing zijn voor Biden. Zijn focus op diplomatie en internationale samenwerking lijkt vooral ingegeven te zijn als een reactie op het beleid van Trump en als alternatief voor het beperkte politieke succes van de militaire interventies in Afghanistan en Irak.

Gezien de afkeer in de Amerikaanse samenleving tegen de langdurige militaire aanwezigheid in beide landen, zou het beleid van Biden veel binnenlandse instemming kunnen krijgen, ook als hij krachtdadig tegen China en Rusland optreedt en er geen grote internationale incidenten plaatsvinden.

Een ander scenario is ook mogelijk. Bondgenoten kunnen twijfels hebben over hoe gecommitteerd de VS zijn aan internationale afspraken en schoorvoetend verplichtingen aangaan.

Mochten de Democraten volgend jaar de tussentijdse verkiezingen verliezen, en daarmee de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden of de Senaat (of allebei), dan kunnen de Republikeinen budgetten en beleid blokkeren, net zoals ze dat bij Obama deden. In dat geval komt de Noorse premier Solberg er misschien achter dat de houdbaarheidsdatum voor Amerikaans beleid zelfs maar twee jaar kan zijn.

  • 1Zoals Biden stelde: “America’s alliances are our greatest asset, and leading with diplomacy means standing shoulder-to-shoulder with our allies and key partners once again. By leading with diplomacy, we must also mean engaging our adversaries and our competitors diplomatically, where it’s in our interest, and advance the security of the American people.” Bron: President Joseph R. Biden jr., ‘Remarks by President Biden on America’s Place in the World’, The White House, 4 februari 2021.
  • 2Volgens Biden zijn die waarden: “Defending freedom, championing opportunity, upholding universal rights, respecting the rule of law, and treating every person with dignity.” Bron: President Joseph R. Biden jr., ‘Remarks by President Biden on America’s Place in the World’, The White House, 4 februari 2021.
  • 3Biden verklaarde: “[…] we’ve moved quickly to begin restoring American engagement internationally and earn back our leadership position, to catalyze global action on shared challenges”. Bron: President Joseph R. Biden jr., ‘Remarks by President Biden on America’s Place in the World’, The White House, 4 februari 2021.
  • 4U.S. Role in the World: Background and Issues for Congress’, Congressional Research Service, geüpdatet 19 januari 2021.
  • 5Het Aziatische vrijhandelsverdrag is ondertussen in 2018 getekend, zonder deelname van de Verenigde Staten, door elf landen (waaronder Canada, Australië, Japan en Singapore; het zogenaamde Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership). In november 2020 tekenden 15 landen het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), een vrijhandelsverdrag tussen de leden van de Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) en Zuid-Korea, Japan, Australië, Canada, Nieuw-Zeeland en China. De Europese Unie sloot een vrijhandelsverdrag met Japan (van kracht sinds 1 februari 2019) en in december 2020 tekenden de Europese Unie en China een investeringsovereenkomst.
  • 6 a b Joseph R. Biden jr., ‘Why America Must Lead Again: rescuing U.S. Foreign Policy After Trump’, Foreign Affairs, maart/april 2020.
  • 7Het immigratiebeleid is een groot probleem, vooral door toename van de stroom immigranten uit Midden-en Zuid-Amerika. Biden heeft vice-presidente Kamala Harris dit dossier gegeven, net zoals hij dat als vice-president onder Barack Obama onder zijn hoede had. Biden wil via ontwikkelingshulp de redenen tot migratie wegnemen. Biden wil uiteindelijk weer 125.000 vluchtelingen per jaar in de Verenigde Staten toelaten, maar heeft dat plan voorlopig uitgesteld vanwege de grote toestroom van migranten aan de grens met Mexico. Bron: President Joseph R. Biden jr., ‘Remarks by President Biden on America’s Place in the World’, The White House, 4 februari 2021.
  • 8President Joseph R. Biden jr., ‘Remarks by President Biden on America’s Place in the World’, The White House, 4 februari 2021.
  • 9Lara Jakes en Steven Lee Myers, "Tense Talks With China Left U.S. 'Cleareyed' About Beijing's Intentions, Officials Say," The New York Times, 25 maart 2021.
  • 10Transcript: ABC News’ George Stephanopoulos interviews President Joe Biden’, ABC News, 17 maart 2021.
  • 11START staat voor Strategic Arms Reduction Treaty, een kernwapenverdrag tussen de Verenigde Staten en Rusland dat in 2011 van kracht werd.

Auteurs

Ruud Janssens
Professor of American Studies at the University of Amsterdam