Mr. Buitenland Biden: tussen duif en havik

Wat zou een verkiezingsoverwinning van Joe Biden betekenen voor het Amerikaans buitenlandbeleid? Willem Post toont de vele gezichten van een meester-bruggenbouwer die al een halve eeuw lang een “middenpoliticus” is geweest. Zijn ‘America First light’ zou Europese bondgenoten wel eens kunnen teleurstellen.

Biden als politiek talent
Net als Barack Obama was Joe Biden ooit de jonge senator die alom werd gezien als een groot politiek talent. Als jongeling van net 30 mocht hij met oudere collega’s van de juridische commissie van de Senaat op bezoek bij de toenmalige president Richard Nixon, die had beloofd een einde te maken aan de Vietnamoorlog.

Er werden allerlei beleefdheden uitgewisseld temidden van lange uiteenzettingen over het karakter van de oorlog. De ongeduldige en brutale Biden kreeg de hele zaal echter stil door plotseling aan de president te vragen: “What’s the plan? What’s the plan Mr. President?”

Biden heeft verklaard dat hij als president zo snel mogelijk een internationale top wil organiseren over democratie

Typisch Biden. Brandend van eerzucht; hij moest en zou opvallen. Een charismatische man die in oud-president John F. Kennedy, voormalig minister van Justitie Robert F. Kennedy en burgerrechtenactivist Martin Luther King zijn rolmodellen zag. Biden stond bekend om zijn uitstekende toespraken en werd ook wel ‘de Kennedy van Delaware’ genoemd. Hij deelde dan ook zowel het katholicisme als het vurige Ierse temperament van de Kennedy’s.

Biden als hoeder van de democratie
Recentelijk vingen we nog een glimp op van de toenmalige Biden die zijn toespraken steevast verpakte in mooie, opwindende woorden over democratie: “We cannot forget that democracy is the root of our society, the wellspring of our power, the source of our renewal. It strengthens and amplifies our leadership to keep us safe in the world. It’s the engine of our ingenuity that drives our economic prosperity. It’s the heart of who we are and how we see the world – and how the world sees us. As president, I will ensure that democracy is once more the watchword of U.S. foreign policy.”

Biden heeft verklaard dat hij als president zo snel mogelijk een internationale top wil organiseren over democratie, die in de jaren na zijn vicepresidentschap onder druk is komen te staan. De top moet als platform dienen voor het uitwisselen van kennis tussen democratische bondgenoten en partners zoals Canada, de EU, Zuid-Korea, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland.

Bidens doctrine zal, net als tijdens zijn vicepresidentschap onder Obama, deels gebaseerd zijn op ‘Diplomacy First’

Naast het bespreken van de grote dossiers van deze wereld, zal besluitvorming een belangrijk element zijn van het platform. Dat doet denken aan een separaat verbond van bevriende democratieën, zoals eerder voorgesteld door neoconservatieven tijdens de tweede termijn van George W. Bush, en ook door voormalig senator John McCain.

Biden als ‘Mr. Buitenland’
Biden is al een halve eeuw lang gepositioneerd in het centrum van de Amerikaanse politiek. Hij is een man van consensus; een man van langdurig onderhandelen. Niet alleen in de Verenigde Staten (VS), maar in de hele wereld. In decennia van toenemende polarisatie was hij van alle Democratische senatoren degene die het meest toenadering zocht tot de Republikeinse tegenstanders om hen bij politieke oplossingen te betrekken.

Hij stond bekend als ‘Mr. Buitenland’. De senator uit Delaware werd door de Republikeinen zo gewaardeerd dat hij in 1998 bij het debat in de Senaat over de uitbreiding van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) met Hongarije, Polen en de Tsjechische Republiek eveneens hen als spreker mocht vertegenwoordigen.

Biden als uitvoerder van Obama’s buitenlandbeleid
Obama’s buitenlandse politiek kenmerkte zich door ‘Diplomacy First’. Logisch dat de onervaren president ‘zijn Joe’ langs de brandhaarden van de wereld stuurde. Biden speelde een grote diplomatieke rol in landen als Afghanistan, Irak en Iran. Niet zozeer om als een ‘duif’ vrede op aarde te schichten, maar veeleer om conflicten te beheersen.

The New York Times typeerde Biden treffend: “Mr. Biden conceives of himself as pragmatic and nonideological, a maker of deals and a shaker of hands, eager to collaborate with Republicans and convinced that he is particularly capable of doing so effectively.”

Obama besteedde een flink deel van de buitenlandse politiek aan hem uit, zelfs meer dan aan zijn toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton. “Niemand weet zoveel van Irak als Joe”, was een bekende uitspraak van Obama. Biden was na langdurig overleg in het Witte Huis ook vaak de laatste die met Obama overbleef om tot het finale oordeel te komen.

Het is niet verwonderlijk dat Obama en Biden het zo goed met elkaar kunnen vinden. Beiden zijn pur sang pragmatici. Mannen die uit zijn op resultaat, met een ‘to get things done’-mentaliteit. Terugblikkend wijst Obama ook nadrukkelijk op Bidens verbindende kwaliteiten: “Joe gets stuff done.”

Biden tussen duif en havik
Biden begrijpt dat de wereld sinds de Koude Oorlog, waarin hij opgroeide, sterk is veranderd. Zijn doctrine zal, net als tijdens zijn vicepresidentschap onder Obama, deels gebaseerd zijn op ‘Diplomacy First’. Hoewel Biden de Irak-oorlog als senator heeft ondersteund, had hij hier al vlot spijt van.

Tijdens het presidentschap van Obama voerde hij namelijk veel onderhandelingen over het inzetten van extra troepen in Afghanistan en Irak, waar hij het niet mee eens was. Bij deze onderhandelingen was Biden vaak de opponent van Hillary Clinton, die als havik bekend stond en meer troepen wilde sturen.

Het urgente besef is doorgedrongen dat de VS eerst orde op zaken moeten stellen in eigen huis

Zijn positionering tussen duif en havik is één van de redenen dat oud-minister van Defensie Robert Gates in zijn memoires uit 2014 hard uithaalde naar Biden: “He had been wrong on nearly every major foreign policy and national security issue over the past four decades.”

Gates nuanceerde later zijn uitspraken: “He and I agreed on some key issues in the Obama administration, we disagreed significantly on Afghanistan and some other issues. I think that the vice president had some issues with the military. So how he would get along with the senior military and what that relationship would be, I think it would depend on the personalities at the time.”

Biden als bewaker van de belangen van Amerikaanse burgers
Biden zal de relaties met de bondgenoten aanhalen na Trumps presidentiële termijn, waarin de natiestaat centraal stond. Dat heeft niet louter te maken met een waarden- en belangenverstrengeling met democratische bondgenoten en partners. Er liggen ook binnenlandse ontwikkelingen aan ten grondslag.

De consensus onder Bidens adviseurs is dat het ongebreidelde neoliberalisme op zijn minst moet worden aangepast

Anders dan in Obama’s laatste termijn, waarin zich een opvallend economisch herstel aftekende, worden de VS momenteel geteisterd door diverse crises: de corona-pandemie, de daaraan gerelateerde plotseling verslechterde economie en het blootleggen van diepgeworteld racisme en geweld in de steden. Het urgente besef is doorgedrongen dat de VS eerst orde op zaken moeten stellen in eigen huis. Binnen- en buitenlandse politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Biden heeft ongeveer tweeduizend buitenland- en veiligheidsexperts formeel en informeel aan zijn campagne verbonden. Een invloedrijke adviseur uit Bidens inner circle, is buitenlandexpert Jake Sullivan, die eerder voor Hillary Clinton en Biden heeft gewerkt. Sullivan legt uit “that there is more convergence than divergence between moderates and progressives, specifically on ending the wars, putting the middle class and working people in the United States at the center of our foreign policy.”

Dit betekent concreet dat de economische en sociale belangen van Amerikaanse werknemers extra zullen meewegen bij het sluiten van internationale handelsverdragen. Vakbonden en milieuorganisaties zullen nadrukkelijk worden betrokken bij de buitenlandse politiek. Handelsverdragen zullen – waar mogelijk – ook omvangrijke investeringen in de VS moeten opleveren. De consensus onder Bidens adviseurs is dat het ongebreidelde neoliberalisme op zijn minst moet worden aangepast.

Bidens buitenlandse- en veiligheidspolitiek zal echter ook aspecten van ‘America First’ vertonen

Bidens doctrine zal bestaan uit vier pijlers: het samenwerken met bondgenoten (en waar mogelijk met andere staten), het sluiten en versterken van allianties en internationale organisaties, het voorkomen van eindeloze oorlogen, en het herstellen van de orde in eigen land. Vanwege de toegenomen nationale focus, zal een Biden-regering eventuele kostbare militaire inspanningen meer willen delen met de NAVO-lidstaten.

Biden als pragmaticus
Over de lange termijn is continuïteit herkenbaar in Bidens opvattingen ten aanzien van het buitenlandbeleid. Voormalig presidenten Bill Clinton, George W. Bush en Obama voerden een gematigde versie van een ‘America First’-beleid in.

Clinton bezuinigde op defensie en verzilverde als eerste president in de post-Koude Oorlog-periode een vredesdividend, bestemd voor binnenlands gebruik. Aansluitend presenteerde George W. Bush als nieuwe president een uitgesproken binnenlandse agenda. Hij werd echter overvallen door de aanslagen op 11 september 2001 en ontketende vervolgens oorlogen in Afghanistan en Irak.

Net als Trump en Obama, zal Biden China benoemen als een gevaarlijke opponent

Na de financiële crisis van 2008-2009 probeerde Obama deze langdurige oorlogen te beëindigen en bereikte uiteindelijk forse troepenreducties. Juist Biden was destijds tegen eerdere toenames in het aantal militairen. Biden gelooft namelijk niet in intensieve nation building; wel in kleine, gespecialiseerde commandotroepen die terroristen bestrijden en lokale militairen trainen.

Onder Trump kwam er een ‘America First’-politiek in extremis. Bidens buitenlandse- en veiligheidspolitiek zal echter ook aspecten van ‘America First’ vertonen, zij het in mindere mate. Trump staat immers wantrouwend tegenover allianties en bondgenoten, met name ook de landen die hun toegezegde financiële bijdragen aan de NAVO niet of onvoldoende nakomen.

Ook hier weer zal Biden een gematigde, pragmatische koers varen. Zo kennen we hem. Het vormt een rode draad in zijn politieke carrière.

Als jongeman was hij tegen de Vietnamoorlog, hoewel hij geen actievoerder was. Hij had het in zijn jeugd veel te druk met zijn rechtenstudie. In een persconferentie uit 1987 keek hij terug op die tijd: “I didn’t argue that the war in Vietnam was immoral. It was merely stupid and a horrendous waste of time, money and lives based on a flawed premise.” Hij koos dus vooral voor een zakelijke insteek bij zijn oordeel over de oorlog.

Biden als president in een wereld met verschuivende machtsverhoudingen
Biden zal een president zijn die zich moet – en naar eigen zeggen ook wil – aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Hij zal daarbij zoveel mogelijk een middenkoers varen. Net als Trump en Obama (in zijn tweede termijn), zal hij China benoemen als een gevaarlijke opponent.

Biden kent de Chinese president Xi Jinping persoonlijk en heeft eerder intensief met hem samengewerkt. Biden was tijdens zijn presidentiële verkiezingscampagne zeer kritisch over Chinese agressie in de Zuid-Chinese Zee en ten opzichte van Taiwan. Niettemin zal hij – waar mogelijk – samenwerking zoeken bij het oplossen van grote vraagstukken, zoals de milieuproblematiek.

Rusland zal ook worden gezien als tegenstander, maar Biden is voorstander van een verlenging van het START 2-verdrag voor langeafstandswapens, zodat in ieder geval een deel van de wederzijdse afschrikkingsstrategie in stand blijft op een niveau van verminderde aantallen.

Bidens pro-Oekraïense positie ten opzichte van Rusland kan in de komende tijd besmet raken als Republikeinse criticasters en dan ook in het Congres, met bewijsmateriaal naar buiten komen waarin feitelijk aangetoond wordt dat zijn zoon Hunter Biden zich verrijkt heeft middels een lucratieve zakendeal in Oekraïne. Hij zou hierbij ‘de naam van zijn vader’ als vicepresident hebben misbruikt (een soortgelijke belangenverstrengeling wordt genoemd met betrekking tot Hunters zakendeal in China).

Biden zal daarnaast de onderhandelingen met betrekking tot het terzijde geschoven Iran-akkoord willen heropenen. Hij zal echter wel eisen dat nieuwe afspraken over vermindering van nucleaire capaciteit langer moeten gelden en ook dat er geopolitieke afspraken met het Iraanse bewind moeten worden gemaakt teneinde de regio te stabiliseren. Biden blijft tot slot rotsvast achter Israël staan en zal ook pleiten voor een tweestatenoplossing voor het Palestijnse vraagstuk.

Biden als voorzichtige voorstander van internationale gerechtshoven
Nederland, met zijn buitenlandse politiek gebaseerd op multilateralisme en mensenrechten, mag van de ‘voorzichtige’ Biden wel het een en ander verwachten. Zo zullen de sancties tegen topmedewerkers van het Internationaal Strafhof waarschijnlijk worden opgeheven. Op die manier kan er een betere relatie ontstaan.

Ook onder Obama was sprake van samenwerking met de diverse hoven en tribunalen. Zo stuurde hij waarnemers naar het Internationaal Strafhof. Biden zal die koers voortzetten.

Biden als bondgenoot van Europa 
Over het algemeen zal een Biden-regering meer afstand willen nemen van het ‘drijfzand’ in het Midden-Oosten en meer toenadering zoeken tot het vrije en welvarende Europa. De banden met de Europese Unie (EU) zullen worden aangehaald en dan niet enkel voor de bühne.

Voor wat betreft handelsbeperkingen, zal Biden vooral inzetten op het wegnemen van onevenwichtigheden ten aanzien van landbouwproducten. Denk aan verhoging van de Amerikaanse export van vlees en verdere harmonisatie van milieuregels. Van Amerikaanse kant valt te verwachten dat de sancties op staal en aluminium worden opgeheven. 

Vooral de moeizame relatie met Duitsland moet worden hersteld. Het zou daarom goed kunnen dat Bidens eerste reis naar het buitenland Berlijn als bestemming heeft. Daar zullen dan mooie woorden worden gesproken. Maar net als onder Obama en Trump, zal het echte zwaartepunt van de Amerikaanse buitenlandse politiek blijven liggen op Azië en dan met name China.

Europese bondgenoten moeten niet teveel verwachten van deze tweede ‘Pacific president’, na Obama. Voorzichtig kunnen de betrekkingen tussen Washington en de Europese hoofdsteden worden verbeterd. De EU moet zich, in een wereld met meerdere machtsblokken, vooral richten op het aangaan van samenwerking. Daar blijft urgent politiek handelen geboden.

Biden als de brenger van een nieuwe vriendelijke wind over de wereld
Een gematigde Biden? Pragmatisme? Een middenkoers? Alles tezamen genomen zou dat kunnen duiden op weinig echte veranderingen in de Amerikaanse buitenlandse politiek.

Een nieuwe president kan echter – zelfs tegen deze achtergrond – wel beleidswijzigingen doorvoeren en tot belangrijke nieuwe initiatieven komen. Bidens Washington zal bijvoorbeeld snel hertreden tot het Parijse milieuverdrag.

Naast dadendrang zijn ook de woorden van een Amerikaanse president belangrijk. Het kweken van vertrouwen is van belang in internationale relaties. Zo tellen beloftes en afspraken in de diplomatieke wereld niet enkel in geschrift, maar ook in woord.

Over John F. Kennedy werd bij zijn dood gezegd dat onder zijn bewind uiteindelijk een nieuwe vriendelijke wind over de wereld waaide. Biden is bij uitstek een politicus voor wie zoiets al kan gelden aan het begin van zijn presidentschap.

Biden als 77-jarige politicus
Zal het presidentschap van Biden als een stabiliserende factor gelden in de internationale politiek? Hoewel dat zeker zou kunnen met deze gematigde ‘Mr. Buitenland’, moet hij dan wel zijn ambtstermijn voltooien.

Als oudere vicepresident stond hij de onervaren Obama bij. Indien Biden op 20 januari geïnaugureerd wordt, is hij 78 jaar oud. Er zijn twijfels over zijn fysieke gesteldheid. Het is aan hem te zien dat hij oud is geworden.

De 51-jarige ex-senator Kamala Harris, Bidens huidige running mate, heeft nauwelijks buitenlandse ervaring. In een tijd waarin internationale verhoudingen op veel plaatsen in de wereld zwaar onder druk staan, schuilt in de combinatie tussen Biden en Harris dus wel een potentieel risico voor de wereld.