Wat het overlopen van de neocons zegt over Joe Bidens beleid
Analyse Diplomatie & Buitenlandse Zaken

Wat het overlopen van de neocons zegt over Joe Bidens beleid

02 Dec 2020 - 09:07
Photo: © Flickr - RS2Photography
Terug naar archief
Author(s):

Steeds meer Amerikaanse neoconservatieven scharen zich achter Joe Biden. Dat lijkt vreemd aangezien deze neocons geloven in een interventionistisch Amerikaans beleid, wantrouwend zijn jegens multilaterale instellingen en bereid zijn unilateraal Amerikaanse belangen te verdedigen met militaire acties. Toch is hier een verklaring voor.

Bij veel Europeanen heerst het idee dat de overwinning van Joe Biden bij de Amerikaanse verkiezingen een terugkeer naar multilateralisme betekent. Biden zou zich inzetten om de door Donald Trump ernstig beschadigde relatie tussen de Verenigde Staten (VS) en Europa te herstellen.

Trump heeft op het gebied van multilateraal leiderschap inderdaad flink huisgehouden en hier hebben ze binnen de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en Verenigde Naties (VN) vier jaar lang last van gehad. Het is echter een verkeerde inschatting om ervan uit te gaan dat de verkiezing van Biden betekent dat multilateralisme een triomfantelijke terugkeer zal maken.

Toenmalig vicepresident van de VS Joe Biden tijdens een militaire afstudeerceremonie in 2012. © West Point / The U.S. Military Academy
Toenmalig vicepresident Joe Biden tijdens een militaire afstudeerceremonie in 2012. © West Point / The U.S. Military Academy

Het beeld van een zwart-wittegenstelling tussen het buitenlandbeleid van de Republikeinse Partij onder Trump en de Democratische Partij onder de toekomstige president Biden is namelijk onjuist. Beide partijen zijn overtuigd van het idee van American exceptionalism (het idee dat de VS een unieke plaats in de wereld innemen) en beide vertonen multilaterale en unilaterale kenmerken. Multilateralisme betekent bovendien niet per definitie werken via multilaterale instellingen (zoals de VN). Vaak wordt de voorkeur gegeven aan ad-hoc-coalities.

Het Trump-tijdperk vertegenwoordigt een unieke stijl van buitenlandse politiek bedrijven

Dat steeds meer neoconservatieven (neocons, zoals ze in de VS genoemd worden) – vooral bekend uit het George W. Bush-tijdperk – zich achter (de zogenaamd multilaterale) Biden hebben geschaard, lijkt op het eerste gezicht vreemd, maar dat is het bij nader inzien niet. 

Verkeerd beeld
Het Trump-tijdperk vertegenwoordigt een unieke stijl van buitenlandse politiek bedrijven. Waar de VS eerst een isolationistische houding leken aan te nemen, afgaande op Trumps opmerkingen tijdens de verkiezingscampagne van 2016, bleek het beleid van Trump simpelweg niet consistent genoeg om het in te delen in dit soort categorieën.

Zo trok Trump wel het Amerikaanse leger grotendeels terug uit Syrië, maar nam hij ook een groot risico door de Iraanse generaal Qassem Soleimani met een droneaanval uit te schakelen.1  Kortom, er is de laatste vier jaar niet sprake geweest van een Trump-doctrine. In elk geval niet een die goed samen te vatten is.

In januari 2020 gingen Iraanse demonstranten de straat op om de dood van generaal Qassem Soleimani. © Flickr / Coolloud
In januari 2020 gingen Iraanse demonstranten de straat op na de dood van generaal Qassem Soleimani. © Flickr / Coolloud 

Een karakteristiek van Trumps buitenlandbeleid die echter wel overduidelijk is, betreft zijn voorkeur voor een unilaterale aanpak. Trump sprak tijdens de campagne van 2016 al zijn afkeur uit over de NAVO. Deze zou vol zitten met freeloaders die schuilen onder de militaire paraplu van de VS.

Op een gegeven moment karakteriseerde Trump de NAVO zelfs als “obsolete”, oftewel, als uit de tijd. Momenteel bevindt de NAVO zich dan ook in een erg fragiele staat en het is volgens kenners als Ivo Daalder maar de vraag of de VS in de alliantie waren gebleven als Trump was herkozen.

Naast de NAVO heeft de VN het ook te verduren gekregen. Trump stapte unilateraal uit de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) en uit het Klimaatakkoord van Parijs. Trumps afkeer van multilaterale raamwerken blijkt daarnaast uit zijn tendens om direct zaken te doen met nationale staten en de Europese Unie (EU) te marginaliseren.2

Alle Amerikaanse presidenten hebben sinds het einde van de Koude Oorlog unilateraal militaire actie ondernomen

Het is in verband met de schade die Trump heeft aangericht aan de internationale gemeenschap en westerse cohesie geen wonder dat in Europa op 3 november een schietgebedje werd gedaan voor een overwinning van Biden. Biden heeft namelijk beloofd om de banden met Europese landen te herstellen en de NAVO weer een centrale plek te geven in het Amerikaanse buitenlandbeleid.

Dat Biden de verkiezingen heeft gewonnen, is dan ook zonder twijfel goed nieuws voor de militaire alliantie en voor Europa – dat uiteindelijk afhankelijk is van de grote defensie-uitgaven van de VS, die de defensiebudgetten van de rest van de lidstaten doen verbleken.

Multilaterale samenwerking vindt echter niet alleen plaats via de NAVO. De VN is verreweg de grootste supranationale organisatie en de plek waar de internationale gemeenschap tot gezamenlijke besluiten kan komen. Hoewel Biden zeker meer legitimiteit toekent aan de VN dan Trump, betekent dit niet dat de VS onder leiding van Biden de steun van de VN als essentiële voorwaarde zullen zien voordat ze politiek of militair actie ondernemen.

President Trump en Secretaris-Generaal van de NAVO Jens Stoltenberg tijdens een bijeenkomst in 2019. © Flickr / NATO North Atlantic Treaty Organization
President Trump en Secretaris-Generaal van de NAVO Jens Stoltenberg tijdens een bijeenkomst in 2019. © Flickr / NATO North Atlantic Treaty Organization 

Alle Amerikaanse presidenten hebben sinds het einde van de Koude Oorlog unilateraal militaire actie ondernomen. Die van de Republikeinse regering van George W. Bush in 2003 (de invasie van Irak) had verreweg de grootste gevolgen. Echter, ook de Democratische presidenten hebben zonder toestemming van de VN-Veiligheidsraad militaire actie ondernomen.

De eerste Democratische president na de Koude Oorlog was Bill Clinton. Tijdens zijn verkiezingscampagne sprak hij zich uit voor multilaterale samenwerking en het versterken van de VN. Samen met de toenmalige Amerikaanse ambassadeur bij de VN, Madeleine Albright, bedachten ze de term ‘assertive multilateralism’. Dit hield in dat de VS met multilaterale instituties zouden gaan werken om internationale crises op te lossen.

De VS moesten grote allianties in het leven roepen en deze leiden. Amerikaanse invloed op buitenlandse zaken moest hierdoor echter niet verminderen. Het idee achter ‘assertive multilateralism’ was dat de VS invloed konden blijven uitoefenen op internationale conflicten terwijl ze – meer dan tijdens de Koude Oorlog – ook de kosten konden delen.3

Neocons’ zagen en zien Israël als een essentiële bondgenoot van de VS in het Midden-Oosten, die koste wat het kost beschermd moet worden

In de praktijk is hier echter zeer weinig van terechtgekomen. President Clinton had een VN-vredesmissie in Somalië geërfd van zijn voorganger George H.W. Bush. In de context van deze missie ondernamen Amerikaanse soldaten in 1993 een operatie om de Somalische krijgsheer Mohammed Aideed te doden. Dit liep uit op een catastrofe waarbij 18 Amerikaanse soldaten werden gedood en hun lijken door de straten van Mogadishu werden gesleept.

De VS gaven de VN de schuld en vanaf dat moment werd de inzet van Amerikaanse soldaten bij VN-vredesmissies controversieel. De raketaanvallen op Irak en Soedan die Clinton in 1998 beval, verwezen wel naar besluiten van de VN, maar waren toch eenzijdig Amerikaanse beslissingen.

Dat het multilaterale beleid daadwerkelijk naar de prullenbak was verwezen, bleek wel in 1999 toen de VS samen met NAVO-partners bombardementen uitvoerden op Joegoslavië, met als doel het land te forceren om Kosovo onafhankelijkheid te schenken. De militaire campagne had geen toestemming van de VN-Veiligheidsraad en het kwam de VS op veel internationale kritiek te staan.4

Amerikaanse soldaat in het Iraakse Narhwan, november 2007. © Flickr / The U.S. Army
Amerikaanse soldaat in het Iraakse Narhwan, november 2007. © Flickr / The U.S. Army

Clinton was niet de enige Democratische president van na de Koude Oorlog die unilateraal militair optrad. Ook Barack Obama’s vele droneaanvallen in Pakistan, de raketaanvallen op Syrië en de uitschakeling van Osama Bin Laden werden zonder steun van de VN uitgevoerd. Biden was nauw bij deze beslissingen betrokken. Dit verklaart waarom bekende Amerikaanse neocons Biden steunden tegen Trump; op het eerste gezicht toch een opmerkelijk nieuwsbericht.

De neocons
De neocons, die eind jaren zestig ontstonden als een beweging tegen ‘New Left’ in de Democratische Partij, begonnen zich vanaf deze tijd steeds meer te focussen op buitenlandbeleid en vooral op de strijd tegen het communisme. Een gevolg hiervan was dat de neocons richting de Republikeinse Partij begonnen op te schuiven.

Een katalysator voor deze ontwikkeling was het feit dat de Democratische Partij in 1972 George McGovern nomineerde als presidentskandidaat. McGovern was een isolationist die fel tegen de oorlog in Vietnam was en alle Amerikaanse troepen wilde terugtrekken. De neocons waren echter interventionistisch en wilden juist een felle houding richting het communisme zien.5

De neocons organiseerden zich aanvankelijk in denktanks van waaruit ze hun ideeën konden verspreiden, maar vanaf de verkiezing van president Ronald Reagan in 1980 kregen ze meer directe invloed. Dit was omdat Reagan hun ideeën over de bestrijding van het communisme als een morele noodzaak deelde. Een belangrijk aspect van het neoconservatieve gedachtegoed is het belang dat zij plaatsten bij Israël.

Militaire actie moet altijd als reële optie op tafel liggen om Amerikaanse belangen te verdedigen

Neocons zagen en zien Israël als een essentiële bondgenoot van de VS in het Midden-Oosten, die koste wat het kost beschermd moet worden. Vanuit dit gegeven ontwikkelden zij tijdens de Koude Oorlog een afkeer ten aanzien van de VN.

Dit was omdat Israël in de context van de Koude Oorlog hier meerdere malen het doelwit was van de Sovjet-Unie, die een grote meerderheid van de recent onafhankelijke landen uit Azië en Afrika in de Algemene Vergadering van de VN tegen Israël wist te mobiliseren.6

Voormalig vicepresident Biden met voormalig president van Israël Shimon Peres. © Flickr / Israel Ministry of Foreign Affairs
Voormalig vicepresident Biden met voormalig president van Israël Shimon Peres. © Flickr / Israel Ministry of Foreign Affairs

Aangezien het neoconservatieve gedachtegoed vooral draaide om de strijd tegen het communisme, betekende het einde van de Koude Oorlog – en de val van de Sovjet-Unie – dat de neocons hun ideeën moesten aanpassen aan een nieuwe wereld, zonder communistische dreiging. Het neoconservatisme van na de Koude Oorlog kan met twee principes worden gedefinieerd.

Ten eerste het idee dat er sprake is van een menselijke strijd tussen goed en kwaad en de bereidheid van het goede (zijzelf) om het slechte te confronteren. Ten tweede het principe dat de relatie tussen staten uiteindelijk wordt bepaald door militaire kracht en de bereidheid om deze te gebruiken.7

Deze principes betekenen in de praktijk dat de neocons van na de Koude Oorlog het belang benadrukken van Amerikaanse hegemonie en unipolariteit. Bovendien moet militaire actie altijd als reële optie op tafel liggen om Amerikaanse belangen te verdedigen.

Amerikaanse belangen zouden zonder enige inmenging van internationale organisaties behartigd moeten worden

Dit betekent dat de neocons een afkeer hebben naar multilaterale instituties, internationale verdragen en akkoorden. De meest prominente neocons na de Koude Oorlog zijn onder andere Trumps voormalige nationale veiligheidsadviseur John Bolton, politiek adviseur Richard Perle en voormalig plaatsvervangend minister van Defensie Paul Wolfowitz. Tijdens het presidentschap van Clinton stonden zij nog op de sidelines en uitten ze vooral via publicaties kritiek op het Amerikaanse buitenlandbeleid (en op de VN).8

Deze neoconservatieve publicaties geven een goed beeld van hun gedachtegoed ten aanzien van multilaterale instellingen na de Koude Oorlog. Uit de publicaties van Bolton, Wolfowitz en Perle blijkt dat ze, naast hun principiële argumenten, ook allerlei praktische argumenten hebben tegen het plaatsten van autoriteit bij de VN.

Amerikanen protesteren tegen het neoconservatieve beleid onder de toenmalige president George W. Bush, 2005. © Flickr / Ben Schumin
Amerikanen protesteren tegen het neoconservatieve beleid onder de toenmalige president George W. Bush, 2005. © Flickr / Ben Schumin

Zo vinden ze de VN ongeschikt voor het oplossen van specifieke conflicten. Ad-hoc-coalities geleid door de VS zouden hiervoor veel beter geschikt zijn. Bovendien zou het Handvest van de VN louter gedateerde acts of aggression omvatten (een invasie van een land door een conventionele strijdkracht), en dus niet zaken zoals terrorisme.9

Toen voormalig president Clinton in 2001 werd opgevolgd door George W. Bush kregen meerdere neocons een prominente positie in deze regering – waaronder Bolton, Perle en Wolfowitz. Deze neocons waren tegen enige autoriteit boven die van de VS, zoals de VN-Veiligheidsraad.

Amerikaanse belangen zouden zonder enige inmenging van internationale organisaties behartigd moeten worden. Dit uitte zich uiteindelijk in de unilaterale, door een ad-hoc-coalitie uitgevoerde,  invasie van Irak in 2003 – een operatie zonder mandaat van de VN-Veiligheidsraad.   

Als we kijken naar het ‘track-record’ van Biden zien we dat hij een stuk meer weg heeft van een havik dan Trump

Met de verkiezing van de Democraat Obama verloren de neocons hun politieke posten. Obama stond welwillender tegenover de VN dan zijn voorganger, maar – zoals hierboven  gememoreerd – ook de regering van Obama en Biden is vele malen unilateraal militair opgetreden. Obama was ook overtuigd van American exceptionalism.

De neocons lopen over
Niet iedereen in de Republikeinse Partij stond te springen toen Trump in 2016 werd gekozen als presidentskandidaat. Veel leden konden zich niet vinden in zijn extremere opmerkingen en beleidsvisies. Ook veel neoconservatieve Republikeinen zagen gevaar in het buitenlandbeleid van Trump, dat de NAVO verzwakte en daarmee het steeds agressiever wordende Rusland in de kaart speelde.

NAVO-top op bezoek bij President Donald Trump. © Flickr / NATO North Atlantic Treaty Organization
NAVO-vertegenwoordigers op bezoek bij president Donald Trump in 2019. © Flickr / NATO

Bovendien ging Trump een semi-isolationistisch beleid volgen dat gekenmerkt werd door minder Amerikaanse interventies en het terugtrekken van Amerikaanse soldaten uit het buitenland. Dit concept gaat recht in tegen de idealen van de neoconservatieve beweging.

Dit blijkt onder meer uit de uitlatingen van de naar de Democraten overgelopen neoconservatieve prominent Bill Kristol. Kristol sprak openlijk zijn steun uit voor Biden en uitte al meermaals felle kritiek op het buitenlandbeleid van Trump:The United States under President Trump: our foreign policy for sale, our allies betrayed, our military ordered to retreat, and our nation humiliated.”10

Inmiddels heeft het beleid van Trump ertoe geleid dat meerdere neocons de Republikeinse Partij hebben verlaten en zich achter Biden hebben geschaard. Op het eerste gezicht is dat verrassend: waarom zouden de haviken uit de regering van George W. Bush zich nu achter een Democraat scharen?

Bidens verleden speelt daarbij zeker een rol. Als we kijken naar het track-record van Biden zien we dat hij een stuk meer weg heeft van een havik dan Trump. Zo steunde Biden de invasie van Irak (al kreeg hij daar later spijt van), de raketaanvallen van Clinton en de droneaanvallen van Obama. Toen Rusland de Krim annexeerde, wilde hij Oekraïne bewapenen. En gedurende zijn hele loopbaan steunde Biden Israël.11

Het is natuurlijk maar de vraag in hoeverre Biden het neoconservatieve gedachtegoed in de praktijk zal implementeren. Hij heeft tijdens zijn campagne beloofd dat de VS weer lid worden van de WGO en dat ze de Klimaatakkoorden van Parijs zullen ratificeren.

Tegelijkertijd demonstreert de steun van de neocons aan Biden iets wat Europeanen vaak vergeten: wanneer we kijken naar het recente verleden is een Democratische president zeker geen garantie voor multilaterale samenwerking met de NAVO en de VN als beleidsbepalende kaders. Vanuit de overtuiging van American exceptionalism zal ook Biden multilateraal samenwerken waar het kan en unilateraal optreden waar het – in zijn ogen – moet.

  • 1Julian Barnes & Eric Schmitt, ‘Trump Orders Withdrawal of U.S. Troops From Northern Syria. The New York Times, 13 oktober 2019; ‘US kills Iran general Qassem Suleimani in strike ordered by Trump.’, The Guardian, 3 januari 2020.
  • 2Webinar Ivo Daalder’, Atlantische Commissie.
  • 3Chris Hemmer, American Pendulum, Londen: Cornell University Press, 2015, blz. 115-125.
  • 4James Boys, Clinton's Grand Strategy: US Foreign Policy in a Post-Cold War World, Londen: Bloomsbury Academic, 2015, blz. 55.
  • 5Steven Halper & Jonathan Clarke, America Alone: The Neo-Conservatives and the Global Order, Cambridge: Cambridge University Press, 2004, blz. 40-56.
  • 6Steven Halper & Jonathan Clarke, America Alone: The Neo-Conservatives and the Global Order, Cambridge: Cambridge University Press, 2004, blz. 69-76; Gil Troy, Moynihan's Moment: America's Fight Against Zionism As Racism, New York: Oxford University Press, 2012, blz. 20-40.
  • 7Steven Halper & Jonathan Clarke, America Alone: The Neo-Conservatives and the Global Order, Cambridge: Cambridge University Press, 2004, blz. 9-15.
  • 8Janine Wedel, Shadow Elite: How the World's New Power Brokers Undermine Democracy, Government, and the Free Market, New York: Basic Books, 2009, blz. 172-173; Kubilay Yado Arin, Think Tanks, The Brain Trusts of US Foreign Policy, Wiesbaden: Springer, 2014, blz. 77-95.
  • 9John Bolton, ‘The United Nations and Ethnic Conflicts’, Global Economic Review, jrg. 27, nr. 4, 1998, blz. 82-94; John Bolton, ‘Should We Take Global Governance Seriously?’, Chicago Journal of International Law, jrg. 1, nr. 2, 2000, blz. 1-19; John Bolton, ‘Statement as Nominee for Representative of the United States of America, to the United Nations, Senate Foreign Relations Committee’, 11 april 2005; Richard Perle, ‘United They Fall’, The Spectator, jrg. 291 , nr. 9111, 2003, blz. 22–24; Richard Perle, ‘Is the United States Turning Inwards?’, International Journal, jrg. 54, nr. 1, 1999, blz. 1-8; Richard Perle, ‘Is the UN the Only Institution That Can Legitimize Force?’, New Perspectives Quarterly, jrg. 20, nr. 1, 2003, blz. 69-70; Richard Perle, ‘Expect a Split with Europe Over Iran’, New Perspectives Quarterly, jrg. 22, nr. 2, 2005, blz. 62-65; Richard Perle, ‘How America Could Lose’, U.S. News & World Report, jrg. 109, nr. 12, 1990, blz. 45; Paul Wolfowitz, ‘Clinton's First Year’, Foreign Affairs, jrg. 73, nr. 1, 1994.
  • 10Tweet Bill Kristol’, 13 oktober 2019.
  • 11Peter Bolton, ‘In another sign that Biden is the true neocon candidate, his inner circle reads like a who’s who of US imperialism.’, The Canary, 9 augustus 2020; Kelley Beaucar Vlahos, ’Neoconservative Wolves Dressed in Never-Trumper Clothing.’, The American Conservative, 10 augustus 2020; Eric Boehm, ‘GOP Hawks Are Turning Out for Biden.’, Reason, 19 augustus 2020; ‘Why do neocons support Joe Biden?’, East & West, 22 april 2020; Marshall Auerback & James Carden, ‘The Rotten Alliance of Liberals and Neocons Will Likely Shape U.S. Foreign Policy for Years to Come.’, Public Seminar, 1 september 2020; Peter Bolton, ‘Bush-era neocons put their weight behind Biden. And that can mean only one thing.’, The Canary, 11 juli 2020.

Auteurs

Otto Zürcher
Stagiair bij de Atlantische Commissie