De noodzaak van een nieuw trans-Atlantisch verhaal

De relatie tussen de Verenigde Staten en Europa staat onder druk. Met de Amerikaanse verkiezingen in aantocht en Washingtons groeiende focus op Azië is het voor de NAVO van vitaal belang om de trans-Atlantische band te versterken. Het is tijd voor een nieuw, toekomstbestendig verhaal, zo stelt Anna van Zoest, directeur van de Atlantische Commissie.

In juni van dit jaar vond een opmerkelijk bezoek plaats aan het NAVO-hoofdkwartier in Brussel. Een groep scenarioschrijvers uit de Amerikaanse filmindustrie werd uitgenodigd om mee te denken over hoe het verhaal van trans-Atlantische veiligheid beter verteld kan worden. De bezorgdheid bij de NAVO was duidelijk: kunnen we Amerikanen nog steeds overtuigen van het belang van de samenwerking tussen de Verenigde Staten en Europa? Het traditionele narratief over gedeelde geschiedenis en waarden – waarin de rol van de VS tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog centraal staat – lijkt aan kracht te verliezen. Hoe kunnen we een nieuw verhaal vertellen dat zowel de huidige als toekomstige generaties politici en kiezers blijft boeien?

De Amerikaanse verkiezingen: druk op de ketel
Deze vragen lijken vooral nu, in de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen, relevant. Europa siddert bij de gedachte aan een tweede presidentschap van Donald Trump. Hij dreigt Oekraïne naar de onderhandelingstafel te dwingen, ook als het land zelf daarvoor de tijd nog niet rijp vindt. Binnen 24 uur denkt Trump de oorlog te kunnen beëindigen. Ook als Oekraïne daarvoor zwaarwegende concessies moet doen die Rusland in de kaart spelen en kunnen aanmoedigen tot verdere acties, die ook NAVO-landen kunnen raken.

Toch is de gedachte dat met een presidentschap van Harris de betrokkenheid van de VS bij Europa geborgd is te kortzichtig

De manier waarop Trump eerder de Amerikaanse committering aan de collectieve verdediging van de NAVO in twijfel trok (“was Montenegro het verdedigen wel waard?”) en de plannen van het conservatieve Project 2025 – inclusief een terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Europa – jagen politici en kiezers in Europa nu al de stuipen op het lijf. Kamala Harris, daarentegen, benadrukte tijdens haar toespraak op de Democratische Nationale Conventie in Chicago het belang van de NAVO, en maakte duidelijk dat de Verenigde Staten onder haar leiding Oekraïne zullen blijven steunen, “zo lang als nodig is”.

Toch is de gedachte dat met een presidentschap van Harris de betrokkenheid van de VS bij Europa geborgd is te kortzichtig. Door drie belangrijke ontwikkelingen kan Europa in de toekomst niet automatisch meer op steun van de Verenigde Staten rekenen, wie de verkiezingen ook zal winnen.

1) Isolationisme terug in de Amerikaanse politiek
Ten eerste waait er een isolationistische wind in de Verenigde Staten. Die is met name voelbaar binnen de Republikeinse Partij, waarvan meer dan 50 procent van de kiezers vindt dat Amerika geen actieve rol meer zou moeten spelen op het wereldtoneel.1

Maar ook de Democraten zijn terughoudender geworden. Het was president Joe Biden die de voorgenomen terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Afghanistan doorzette. Het was president Barack Obama die niet ingreep in Syrië, ook toen de – door zichzelf gestelde – rode lijn (de inzet van chemische wapens) overschreden werd. En ook nu, ten opzichte van Oekraïne, is sprake van terughoudendheid. Critici benoemen het gebrek aan een duidelijke Oekraïne-strategie en de reactieve houding van het Witte Huis. Elke stap lijkt gericht op het vermijden van escalatie, waarbij Bidens regering Oekraïne het nodige geeft om niet te verliezen, maar niet genoeg om te winnen.

2) Azië als topprioriteit
Ten tweede moeten we ons realiseren dat Europa voor de VS niet langer de hoogste prioriteit heeft. De aandacht van Amerika richt zich in toenemende mate op de ontwikkelingen in de Indo-Pacifische regio. Politieke, economische en militaire rivaliteit met China staan centraal in het Amerikaanse buitenlandbeleid. De zorgen over een mogelijke Chinese aanval op Taiwan en de toenemende assertiviteit in de Zuid-Chinese Zee zijn dominant in de strategische overwegingen van Washington.  

Deze ontwikkelingen tezamen maken dat we als Europa niet automatisch meer op de steun van Amerika kunnen rekenen

Dit betekent dat de Verenigde Staten voor moeilijke keuzes kunnen komen te staan. Zelfs voor een grootmacht als de VS zijn er grenzen aan politieke en militaire capaciteit. Bij gelijktijdige conflicten – in Azië, het Midden-Oosten en Europa – zal Washington prioriteiten moeten stellen en keuzes moeten maken over de inzet van mensen en middelen, wat kan leiden tot een verminderde betrokkenheid bij Europa.

3) Groeiende polarisatie en gebrek aan samenwerking
Tot slot is er sprake van groeiende polarisatie binnen de Amerikaanse politiek, en daar is het buitenlandbeleid slachtoffer van. Zo duurde het maanden voordat het Amerikaans Congres instemde met een steunpakket van 60 miljard dollar voor Oekraïne, ondanks dat een ruime meerderheid van Amerikaanse congresleden bereid was deze steun te verlenen. Draagvlak voor Oekraïne was dus niet het probleem. Op Capitol Hill klonk de cynische boodschap: “It was all about making Biden look stupid”.

Elke gelegenheid wordt aangegrepen om de zaken op scherp te zetten. Het steeds dieper wordende gat tussen Democraten en Republikeinen en het gebrek aan samenwerking op belangrijke dossiers, in combinatie met de interne verdeeldheid binnen die partijen, ondermijnt de slagkracht van de zittende regering en dat raakt ook het buitenlandbeleid.

Een nieuw verhaal: gelijkwaardigheid, betrouwbaarheid, wederkerigheid
Deze ontwikkelingen tezamen maken dat we als Europa niet automatisch meer op de steun van Amerika kunnen rekenen. En dat op een moment dat we voor onze eigen veiligheid nog steeds in grote mate afhankelijk zijn van de Verenigde Staten. Binnen de NAVO geven de Amerikanen meer dan twee keer zoveel uit aan defensie dan alle Europeanen en Canada samen. En ook ten opzichte van Oekraïne blijft Amerikaanse militaire, humanitaire en financiële steun essentieel.

Hoe blijft Europa een interessante gesprekspartner voor de Verenigde Staten? Hoe houden we de Amerikanen aan boord binnen de NAVO, terwijl Washington voorrang geeft aan prioriteiten elders in de wereld? Nu het oude narratief over de trans-Atlantische band – dat zwaar leunt op gebeurtenissen uit het verleden – aan overtuiging heeft verloren, moeten we op zoek naar een nieuwe manier om de hearts and minds van politici en kiezers aan de andere kant van de oceaan te bereiken. 

Europa zal oog moeten hebben voor de Amerikaanse zorgen over de rol van China op het wereldtoneel

Voor een overtuigend, nieuw verhaal over trans-Atlantische samenwerking is in de eerste plaats een sterk Europa en een gelijkwaardigere verdeling van de lasten binnen de NAVO nodig. Het bouwen aan Europese defensiecapaciteiten, het verbeteren van onderlinge samenwerking en het verhogen van de militaire productiecapaciteit zijn daarbij belangrijke elementen. Het feit dat 23 van de 32 bondgenoten nu voldoen aan de afspraak om minimaal 2 procent van hun BBP aan defensie te besteden, creëert momentum en is een belangrijke boodschap aan de Amerikanen: de Europese bondgenoten zijn betrouwbaar en houden zich aan hun afspraken.

Daarnaast zal Europa oog moeten hebben voor de Amerikaanse zorgen over de rol van China op het wereldtoneel, niet in de laatste plaats vanwege China’s rol als “decisive enabler” van de Russische oorlogsinspanningen in Oekraïne volgens de NAVO-landen.2 De NAVO zal zich – als geografische organisatie – niet naar Azië uitbreiden, maar betere banden met partners als Australië, Japan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland liggen wel degelijk voor de hand. Hiermee toont Europa bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen in wereldwijde veiligheidskwesties, wat zorgt voor wederkerigheid binnen de alliantie.

Macht, invloed en waarden
Tot slot moet Europa blijven benadrukken dat zelfs een grootmacht als de Verenigde Staten niet zonder bondgenoten kan. Vier op de tien Republikeinen geloven echter dat Amerika’s allianties “vooral ten gunste van andere landen komen”.1 Dit is een onjuiste perceptie, maar wel één waar óók een toekomstige president Harris een verhaal tegenover zal moeten stellen. Want in een wereld waarin verschillende machtsblokken concurreren en geopolitieke fragmentatie toeneemt – zoals goed beschreven in het WRR-rapport 'Nederland in een fragmenterende wereldorde'3  – is Amerika niet meer almachtig, en kan het land niet zonder vrienden.

Handelsrelaties zijn een cruciaal onderdeel van de trans-Atlantische vriendschap; volgens de Europese Commissie zorgen de handelsstromen tussen Europa en de VS voor 16 miljoen banen aan beide kanten van de Oceaan.4 Maar nog belangrijker zijn de waarden die Europa en de Verenigde Staten met elkaar delen: vrijheid, democratie en mensenrechten. Deze waarden vormen niet alleen het fundament van de interne cohesie binnen de trans-Atlantische alliantie, maar bieden ook een moreel kompas voor gezamenlijke acties op het wereldtoneel in een tijdperk waarin autoritaire regimes steeds assertiever worden. Het is deze combinatie van machtspolitiek, economische integratie en gedeelde waarden die een stevige basis biedt voor duurzame en wederzijds versterkende samenwerking, en daarmee voor een nieuw verhaal over de trans-Atlantische band.

De kracht van film valt niet te ontkennen, maar laten we niet wachten tot Hollywood de trans-Atlantische band in beeld en geluid vangt. De relatie tussen de Verenigde Staten en Europa – met de NAVO als kern daarvan – is daarvoor simpelweg te belangrijk en de kans op conflicten en misverstanden te groot. Het is uiteindelijk aan Europese en Amerikaanse politici en burgers om het verhaal over deze relatie te herschrijven en toekomstbestendig te maken. Alleen zo kunnen we verder bouwen aan een gelijkwaardige en duurzame samenwerking die bestand is tegen de uitdagingen van de toekomst.

• 1 a b Dina Smeltz, Karl Friedhoff, Craig Kafura and Lama El Baz, ‘2023 Survey of Public Opinion on US Foreign Policy’, The Chicago Council on Global Affairs, 4 oktober 2023.
• 2NATO, ‘Washington Summit Declaration’, 10 juli 2024.
• 3Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, 'Nederland in een fragmenterende wereldorde', 1 juli 2024.
• 4European Commission, ‘EU trade relations with the United States. Facts, figures and latest developments’.