Nieuw Verschenen: de erfenis van de Arabische Lente en andere boeken

De Amerikaanse hoogleraar Deborah Brautigam onderzoekt de waarheid achter dit angstbeeld van een Chinees imperium in Afrika. Zij concludeert dat de Chinese landbouwinvesteringen in Afrika zeer beperkt zijn. Ook klopt het beeld niet dat China enorme hoeveelheden Afrikaans land opkoopt. De cijfers wijzen uit dat de export van voedsel van China naar Afrika thans veel groter is dan de import. De vraag is of dit in de toekomst zal veranderen en of dan het angstbeeld zal uitkomen dat China grote delen van Afrika in handen heeft om die uit te buiten voor de eigen markt.

De bezorgdheid over de groeiende Chinese aanwezigheid in Afrika is volgens de schrijfster niet geheel onterecht. Afrika zal moeten overstappen van kleinschalige naar moderne landbouw om haar groeiende bevolking te kunnen voeden en China zal bij deze modernisering een grote rol willen spelen. Hoe zal die rol eruit zien? Zal het scenario van grote delen van Afrika die in bezit zijn van China en voor de Chinese markt uitgebuit worden, inderdaad uitkomen of zal Afrika juist kunnen profiteren van Chinese investeringen en haar eigen landbouw kunnen moderniseren?

Anja Manuel, voormalig ambtenaar bij het Amerikaanse State Department en medeoprichter van een strategische denktank, beschrijft de groeiende macht van India en China in een wereld waarin Amerika en Europa niet langer de dienst uitmaken. Zij onderzoekt dit toekomstbeeld door middel van interviews met wereldleiders en managers van grote bedrijven. Daarin laat ze zien hoe de landen in Azië proberen hun eigen specifieke problemen te overwinnen – problemen, ontstaan door het eigen verleden, zoals de grote armoede van Indiase sloppenwijkbewoners, slechte werkomstandigheden van Chinese fabriekswerkers, diepgewortelde corruptie, zwaar vervuilde rivieren, luchtverontreiniging en de onvrede van de eigen burgers, die zien dat deze problemen niet worden opgelost.

We kijken vaak met wantrouwen richting China, en onderschatten India, terwijl de twee landen in de toekomst onlosmakelijk met elkaar verbonden zullen zijn. De opkomst van China zal voor een belangrijk deel bepaald worden door de opkomst van India, en andersom. Daarom stelt Manuel dat we India en China als gelijkwaardige partners zullen moeten behandelen, en geen partij moeten kiezen voor één van de twee. Dan zal het Westen ook in de toekomst nog zijn invloed en leiderschap kunnen behouden.

Een golf van revoluties en protesten verspreidde zich in 2011 over het Midden-Oosten. In Tunesië, Syrië, Egypte en Jemen drong een nieuwe generatie aan op veranderingen. Zij eiste dat er een einde kwam aan de dictatuur, corruptie en economische malaise. Vijf jaar later zijn de resultaten van deze Arabische Lente in de meeste landen niet bepaald positief te noemen. In Egypte heeft de militaire dictatuur de macht weer stevig in handen, in Jemen is het staatsgezag totaal ingestort en in Syrië woedt een extreem gewelddadige burgeroorlog.

Wat is de erfenis van de Arabische Lente? In persoonlijke verhalen beschrijft de Amerikaanse journalist Robert F. Worth de huidige stand van zaken in de regio. Hij vertelt het verhaal van een Libische rebel, die moet kiezen of hij de moordenaar van zijn broer, een folteraar van het oude regime, zal vermoorden. Ook lezen we over een Jemenitische boer, die leeft als horige van een krijgsheer, en over een Egyptische dokter, die gevangen zit tussen zijn loyaliteit aan de Moslimbroederschap en zijn wens voor een tolerante democratie in Egypte. Worth analyseert met deze verhalen de Arabische wereld van dit moment en probeert te verklaren hoe de droom van een Arabische Lente tot terrorisme en burgeroorlog kon leiden.

De Arabische Lente, het Iraanse nucleaire programma, de oorlog in Irak en de burgeroorlog in Syrië – het heeft hun wortels in de dekolonisatie van het Midden-Oosten na de Tweede Wereldoorlog. Ray Takeyh en Steven Simon onderzoeken de erfenis van de Amerikaanse betrokkenheid in de Arabische wereld tijdens de Koude Oorlog.

De auteurs stellen dat de Verenigde Staten na de Tweede Wereldoorlog weinig ervaring in het Midden-Oosten hadden. Toch wisten zij veel van hun doelen op het turbulente politieke toneel van het Midden-Oosten te bereiken. Door de ogen altijd gericht te houden op het groeiende conflict met de Sovjetunie, wisten de Amerikanen op slimme wijze hun belangen te verdedigen tijdens de opkomst van het Arabisch nationalisme, de oprichting van de staat Israël en tijdens conflicten als de Suez-crisis en de Iraanse revolutie.

De doelen van de Verenigde Staten in de regio waren vaak eenvoudig maar zelden bescheiden. Washington zette haar diplomatie in om de invloed van de Sovjetunie in de regio te beperken, toegang tot de enorme oliereserves te beschermen en de conflicten tussen Israël en vijandelijke Arabische staten op te lossen.

De Verenigde Staten wisten tijdens de Koude Oorlog hun belangen in het Midden-Oosten op zeer pragmatische wijze te verdedigen. Een les die zeer actueel is gezien de huidige conflicten in de regio.

Sinds de overname van de Krim is Oekraïne met Rusland in een strijd verwikkeld om zijn territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid te bewaren. Het huidige conflict is er slechts één in een lange geschiedenis van strijd over de grenzen van Oekraïne en zijn bestaan als soevereine staat. In dit boek onderzoekt Serhii Polkhy, hoogleraar Oekraïense geschiedenis aan Harvard, de geschiedenis van Oekraïne om zo het heden en de toekomst beter te begrijpen.

Vanwege de strategische ligging tussen Europa, Rusland en het Midden-Oosten is Oekraïne door diverse mogendheden overheerst, die het gebied als poort tussen het oosten en het westen zagen – van het Romeinse en het Ottomaanse Rijk tot het Derde Rijk in de Tweede Wereldoorlog en de Sovjetunie daarna. Al eeuwenlang is het gebied ook een ontmoetingsplaats van culturen. Het samensmelten van sedentaire en nomadenvolken op het grensgebied van de Grote Steppen leidde bijvoorbeeld tot de gevreesde Kozakken-krijgers, en het contact tussen de Katholieke en Orthodoxe kerk bracht Oekraïne een religieuze traditie die de brug vormde tussen het westerse en het oosterse Christendom.

Plokhy onderzoekt de geschiedenis van Oekraïne aan de hand van het leven van de grote spelers in het verleden. Prins Jaroslav de Wijze van Kiev, wiens dochter koningin van Frankrijk zou worden. Kozakkenleider Ivan Mazepa, die in de gedichten van Byron en Poesjkin onsterfelijk werd. En de leiders van de Sovjetunie, die hun wortels in Oekraïne hadden: Nikita Chroesjtsjov en Leonid Breznjev, de protegé die later zijn vijand zou worden.

De protesten die in 2013 op het Majdan-plein begonnen, zijn slechts een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Oekraïne als speelbal van grotere mogendheden. Het gebied is al eeuwenlang het strijdtoneel tussen Oost en West. De huidige strijd die er nu in het land woedt, is volgens Plokhy de geschiedenis die zichzelf herhaalt.