Nieuw Verschenen: over non-proliferatie en andere boeken

Historicus Joris Kreutzer bespreekt de meest opvallende, interessante, nieuw verschenen boeken op het gebied van de Internationale Betrekkingen. Met deze keer boeken over de tanende wereldorde, non-proliferatie en het Pakistaanse nucleaire programma.

Hassan Abbas doet onderzoek naar de ontwikkeling van het Pakistaanse nucleaire programma. Hij besteedt  aandacht aan de politici en wetenschappers die bij het programma betrokken waren, maar ook de steun van China en Saoedi-Arabië bij het ontwikkelen van een Pakistaanse atoombom komt aan bod.
 

Hoe kon Pakistan een kernwapenstaat worden? Welke rol speelde de Pakistaanse nucleaire wetenschapper A.Q. Khan? Khan deelde zijn kennis met Iran, Libië en Noord-Korea. Dat heeft volgens Abbas een grote rol gespeeld bij de ontwikkeling van het Pakistaanse kernwapenprogramma. A.Q Khan kon door zijn netwerk zijn eigen nucleaire technologische kennis versterken en dat kwam ten goede aan de ontwikkeling van de Pakistaanse atoombom. De andere kant van het verhaal is dat de wijze waarop Khan gebruik maakte van zijn netwerk ervoor zorgde dat uiterst gevoelige informatie werd verspreid. Abbas stelt dat deze verspreiding door Khan ons lessen kan leren, zodat we verspreiding van nucleaire technologie en kennis in de toekomst kunnen voorkomen.

Welke veiligheidsmaatregelen neemt Pakistan inzake zijn kernwapens? Abbas beschrijft de technologische infrastructuur om ongeoorloofd gebruik en ongelukken te voorkomen en wijdt enkele hoofdstukken aan de dreiging van ontvreemding van nucleair materiaal en de aanval op nucleaire installaties door extremistische groeperingen, zoals de Taliban.

Nucleaire afschrikking en non-proliferatie kunnen niet langer op de brede steun rekenen die zij tijdens de Koude Oorlog hadden. Academici en veiligheidsexperts trekken nu het nut van afschrikking of non-proliferatie in twijfel. Het is de vraag of dit beleid voorkomt dat terroristen een kernwapen verwerven, of staten als Noord-Korea zich terughoudend zullen opstellen. Landen als Japan en Zuid-Korea zijn er heilig van overtuigd dat de Amerikaans nucleaire paraplu cruciaal is voor hun eigen overleving. Wanneer de Verenigde Staten niet meer bereid zijn om Tokio of Seoul bescherming te bieden met hun nucleaire arsenaal, dan is het wellicht in het belang van Japan of Zuid-Korea eigen kernwapens te verwerven. Deze ontwikkeling kan leiden tot eenzelfde afweging bij andere landen, met als gevolg het einde van non-proliferatie. Een dergelijke toename van landen die kernwapens bezitten, vergroot de kans dat de wapens ook daadwerkelijk ingezet worden. Hoe effectief is de afschrikkende werking van kernwapens dan nog?
 

In deze bundel, samengesteld door Henry D. Sokolski, worden deze vragen onderzocht. Zes experts proberen het debat over nucleaire afschrikking en non-proliferatie op gang te brengen door de heersende aannames op dit gebied in twijfel te trekken. Ze vragen zich onder meer af of het huidige non-proliferatiebeleid nog wel zin heeft, wat de negatieve gevolgen van non-proliferatie zijn en of er alternatieven zijn voor nucleaire afschrikking die wellicht beter zouden werken in een wereld van schurkenstaten en terroristen.

Richard Haass, hoofd van de Amerikaanse Council on Foreign Relations, stelt in zijn nieuwste boek de vraag hoe het met de wereldorde is gesteld. Hij richt zich vooral op de afbrokkelend vermogen van de Verenigde Staten om deze wereldorde vorm te blijven geven.
 

Supermachten als de Verenigde Staten waren lange tijd de dominante spelers binnen de internationale arena. De Verenigde Staten en andere machtige landen verliezen langzaamaan steeds meer invloed. Er is steeds meer sprake van een wanorde. Haass stelt zelfs dat de Amerikaanse dominantie van de afgelopen decennia de wanorde soms zelf heeft vergroot, zowel door te veel te willen bewerkstelligen als door te weinig gebruik te maken van hun macht. Hier komt nog bij dat Amerikaanse politici niet in staat zijn gebleken een consistente koers te varen of ervoor te zorgen dat de Verenigde Staten de economische, militaire en fysieke middelen hebben die wereldleiderschap vereist.

Niet alleen de invloed van de grote mogendheden is afgenomen, macht is wereldwijd nog nooit over zoveel actoren verspreid geweest als in de 21ste eeuw. Besluitvorming is steeds minder gecentraliseerd. Globalisering is, met haar enorme en snelle stromen die onafhankelijk zijn van nationale grenzen, een fenomeen waar overheden geen zicht op hebben, laat staan dat ze gestuurd kunnen worden.

De huidige wereldbevolking zal volgens voorspellingen rond 2050 van zeven naar negen miljard zijn gegroeid. Klimaatverandering vindt sneller plaats dan ons vermogen haar te stoppen of onszelf aan te passen. Deze nieuwe ontwikkeling, in combinatie met de afnemende relatieve macht van de Verenigde Staten, heeft ertoe geleid dat de wereldorde de afgelopen 25 jaar steeds chaotischer is geworden.

Haass analyseert niet alleen de huidige wereldorde, maar biedt ook een toekomstbeeld. De wereld heeft een nieuw systeem nodig, door Haass world order 2.0 genoemd; daarin moet rekening worden gehouden met nieuwe krachten, uitdagingen en spelers. Een belangrijk element van world order 2.0 zal een nieuwe benadering van nationale soevereiniteit zijn. In deze nieuwe benadering zullen plichten, verantwoordelijkheden, rechten en beschermingen centraal moeten staan. Ook beschrijft Haass hoe de Verenigde Staten zowel hun beleid ten aanzien van China, Rusland en het Midden-Oosten als hun interne veiligheidsbeleid dienen aan te passen aan de nieuwe wereldorde.