‘We are living in paradox’

Office of the Director of National Intelligence
Global Trends: Paradox of Progress
16 januari 2017; 235 pp.,pdf:
 

De Amerikaanse National Intelligence Council (NIC) heeft in januari het rapport ‘Global Trends: Paradox of Progress’ gepubliceerd, zijn laatste vierjaarlijkse beoordeling van de dynamische gebeurtenissen in de wereld. Met de titel ‘Paradox of Progress’ geeft de NIC aan dat ondanks de vooruitgang in recente decennia dezelfde mondiale trends die een donkere en moeilijke nabije toekomst suggereren, ook kansen bieden voor keuzes voor een meer hoopvolle en veilige toekomst. Hieronder een uitgebreide bespreking van dit rapport door veiligheidsdeskundige Kees Homan.

De onvoorspelbaarheid van gebeurtenissen
In een uitgebreide bespreking van recente boeken over Europa onder de titel ‘Is Europe Disintegrating?’ gebruikt Timothy Garton Ash een interessante gedachtenoefening om de onvoorspelbaarheid van gebeurtenissen te illustreren.[1] Hij gaat in zijn bespreking ervan uit dat hij in januari 2005 werd ingevroren en vervolgens werd gereanimeerd in januari 2017.

Tot januari 2005 toont hij zich een gelukkige Europeaan, die zeer positief en lovend is in zijn bevindingen over de voorgaande periode. Zo constateert hij onder meer dat met de uitbreiding van de Europese Unie de Centraal-Europese vrienden weer teruggekeerd zijn naar Europa. Hij vindt het ook verbazingwekkend om zonder belemmering van het ene einde van het continent naar het andere te gaan. Ook was er in de eurozone een  munteenheid. Jonge Spanjaarden, Grieken, Polen en Portugezen spraken optimistisch over de nieuwe kansen die ‘Europa’ hen bood. En dan was er ook de pro-Europese Oranje Revolutie in Oekraïne. Vreedzame demonstranten in Kiev zwaaiden met de Europese vlag, met zijn gele sterren op een blauwe achtergrond.

Garton Ash schrijft vervolgens dat hij, als hij in januari 2017 gereanimeerd zou zijn, onmiddellijk weer zou zijn gestorven als gevolg van de shock die hij ondervond. Overal waar hij nu kijkt, is crisis: de eurozone is continue disfunctioneel, het zonlicht in Athene is in een en al misère gedompeld; jonge Spanjaarden met doctoraten zijn genoodzaakt te werken als kelners in London of Berlijn; de kinderen van Portugese vrienden zoeken werk in Brazilië en Angola; en de periferie van Europa wijkt af van het middelpunt van het continent.

Er is ook geen Europese constitutie, sinds deze in 2005 is verworpen, in referenda in Frankrijk en vervolgens in Nederland. Een jonge liberale held uit 1989, Viktor Orbán, is nu een nationalistische populist die Hongarije leidt naar autoritisme en expliciet het ‘onliberale’ voorbeeld van Xi Jinpings China en Vladimir Poetins Rusland prijst. Grenscontroles zijn weer ingesteld tussen Schengen-landen (‘tijdelijk’ natuurlijk), als reactie op de toevloed van vluchtelingen uit Syrië, Irak en Afghanistan – gebieden waar de zogenoemde Europese buitenlandse politiek bewezen heeft weinig meer te zijn dan gezwam.

Het belang van toekomstverkenningen
Deze spectaculaire verschuiving van ‘optimisme’ naar ‘pessimisme’ over Europa roept vragen op over het belang van strategische en toekomstverkenningen. Het doet denken aan een uitspraak van de toenmalige Britse premier Harold Macmillan, die op de vraag waar hij het meest voor vreesde, antwoordde: “events, events”. Recente voorbeelden hiervan op strategisch niveau zijn onverwachte gebeurtenissen in het mondiale systeem, zoals de Arabische Lente, de financiële crisis in 2008, de annexatie van de Krim, vluchtelingenstromen en de opkomst van populistische politiek. Deze ‘strategische schokken’ kunnen een signaal inhouden voor meer ‘essentiële verschuivingen’ die eraan komen.

Zoals bekend hebben strategische of toekomstverkenningen de afgelopen decennia een ware vlucht genomen. En dat geldt in feite voor alle beleidsterreinen. Er zijn zelfs soms speciale bureaus voor opgericht. In ons land zijn het Centraal Planbureau (economie) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (maatschappelijke kwesties) bekende voorbeelden hiervan.

De tijdspaden die rapporten bestrijken, kunnen verschillen. Op het gebied van de internationale politiek publiceert de laatste jaren elke zichzelf respecterende denktank op gezette tijden – hetzij in opdracht, hetzij om prestigeredenen – een uitgave met een blik op de toekomst. De benaderingen in deze toekomstverkenningen naar internationale politiek zijn veelal gevarieerd. Thematische en geografische benaderingen zijn het meest gebruikelijk. Gemeenschappelijk is veelal het gebruik van ‘drivers’ of stuwende krachten, zoals technologie, demografie, klimaatverandering, etc. Dit zijn krachten die het mondiale landschap zullen veranderen. Daarbij moet wel bedacht worden dat trends in hun rechtlijnigheid en historische continuïteit soms minder voorspelbaar voor de toekomst zijn.

Bespreking van ‘Global Trends: Paradox of Progress’
Een belangrijke recente publicatie over de toekomst is ‘Global Trends’ van de Amerikaanse National Intelligence Council (NIC). Dit rapport werd voor het eerst in 1997 gepubliceerd en vervolgens iedere vier jaar, na een presidentiële verkiezing, uitgegeven. De vorige rapporten keken 25 jaar vooruit, gebaseerd op ontwikkelingen, risico’s en kansen zoals door de inlichtingengemeenschap vastgesteld.

In zijn laatste rapport ‘Global Trends: Paradox of Progress’, gepubliceerd in januari jl., geeft de NIC zijn laatste vierjaarlijkse beoordeling van de dynamische gebeurtenissen in de wereld. Het volumineuze rapport telt liefst 235 pagina’s en is bijzonder toegankelijk geschreven en goed gestructureerd. Gezien de omvang van het rapport, zal deze bespreking zich echter tot een aantal rode draden in het rapport moeten beperken.

We leven volgens de NIC in een wereld van ongelofelijke mogelijkheden. Dit dankzij de industriële en technologische vooruitgang. Maar dezelfde vooruitgang verstoort, aldus het rapport, de staat-centrische mondiale orde en creëert potentiële valkuilen.

Dit nieuwe rapport noemt geen jaar en draagt de naam ‘Paradox of Progress’. Vorige versies van ‘Global Trends’ refereerden in de titel ook naar een jaar (bijv. Global Trends 2030), maar bij deze nieuwe versie is dit niet het geval, en wel omdat, volgens het rapport, dan sprake is van een bedrieglijke precisie. De lange termijn waar het rapport over spreekt, omvat meer dan twee decennia. De titel ‘Paradox of Progress’ wil zeggen dat ondanks de vooruitgang in recente decennia dezelfde mondiale trends die een donkere en moeilijke nabije toekomst suggereren, ook mogelijkheden en kansen kunnen bieden voor keuzes voor een meer hoopvolle en veilige toekomst.

Denken over de toekomst is moeilijk. In essentie blijft de toekomst immers onzeker en verrassend. Het vereist inzicht en vervolgens onderzoek van de belangrijkste assumpties over hoe de wereld werkt. ‘Paradox of Progress’ is een project dat twee jaar geleden begon. Het is gebaseerd op interviews met 2.500 experts uit 35 landen; daarnaast werd een lijst samengesteld van onpartijdige Amerikaanse assumpties, die sinds 1945 ten grondslag liggen aan het Amerikaans buitenlands beleid. Zowel assumpties die het meest als het minst waarschijnlijk zijn, staan daarbij op gespannen voet met de opkomende strategische context.

Trends
Het rapport vangt aan met een verkenning van de ‘belangrijkste trends’. Deze trends veranderen het mondiale landschap en ze belichten de hedendaagse paradox. Het gaat hier onder meer om zogenoemde ‘drivers’ of stuwende krachten. De trends die in ‘Paradox of Progress’ worden genoemd, zijn:
 

·         de rijken worden ouder en de armen niet;
·         de mondiale economie verschuift;
·         technologie versnelt de vooruitgang, maar veroorzaakt discontinuïteiten;
·         ideeën en identiteiten leiden tot uitsluiting;
·         regeren wordt moeilijker;
·         de aard van het conflict verandert; en
·         zaken als klimaatverandering, milieu en gezondheid vragen aandacht.
 

Vervolgens wordt bekeken op welke wijze deze trends de aard van macht, regeren en samenwerking veranderen. Dit als een manier om diagnoses te stellen over het waarom en over hoe het mondiale krachtenspel in recente jaren uitdagender is geworden. Vervolgens beschrijft en analyseert het rapport de huidige richting van trends en macht, tot uiting komend in de toenemende spanningen de komende vijf jaar.

Scenario’s
Het rapport gebruikt drie illustratieve scenario’s (eilanden – nationaal niveau; ‘orbits’ – regionaal niveau; en gemeenschappen – sub-statelijk en transnationaal niveau) voor de komende 20 jaar en later, om te laten zien hoe bepaalde beslissingen de toekomst kunnen beïnvloeden. De scenario’s zijn ontwikkeld om te beschrijven hoe de belangrijke onzekerheden en opkomende trends gecombineerd zouden kunnen worden om aan alternatieve toekomsten vorm te geven.

De scenario’s verkennen ook de belangrijkste keuzen die regeringen, organisaties en individuen zouden kunnen maken als reactie op opkomende trends. Deze keuzen zouden tot aanpassing van de huidige gevolgde wegen kunnen leiden, en zo tot kansen om betere toekomsten vorm te geven. De drie scenario’s zijn:

Eilanden: herstructurering van de mondiale economie leidt tot lange periodes van weinig tot geen groei. Een daaropvolgende opkomst van protectionisme, in reactie op populistische eisen voor economische en fysieke veiligheid, leidt tot minder samenwerking en een meer gefragmenteerde wereld van ommuurde staten.

‘Orbits’: toenemend nationalisme en verstorende technologieën vergroten het risico van oorlog en  leiden tot verscheidene concurrerende machten die invloedssferen gaan creëren. Militaire apparaten zijn uitgebreid en in een uitwisseling tussen India en Pakistan na het mislukken van het Tweede Indus Waters Verdrag is een kernwapen gebruikt.

Gemeenschappen zijn mogelijk gemaakt door informatietechnologie en sub-nationale groepen, zoals stedelijke overheden, private actoren en NGO’s. Zij bewijzen beter diensten te kunnen leveren dan sommige nationale overheden. Georganiseerde burgers, van het Midden-Oosten tot Rusland, dagen de centrale staatscontrole uit. Sub-nationale regeringsleiders en civiel-maatschappelijke organisaties nemen gewoontegetrouw deel aan regionale besluitvormingsprocessen rondom de wereld.

Ieder scenario identificeert beslissingspunten die zouden kunnen leiden tot ‘zonnige’ dan wel ‘donkere’ toekomsten. Daarnaast ontwikkelt ieder scenario de implicaties voor planningsveronderstellingen van het buitenlands beleid.

Lessen
Ten slotte bediscussieert het rapport de lessen die deze scenario’s verschaffen voor potentiële kansen en compromissen. Het gaat immers bij scenario’s niet zozeer om het voorspellen van de toekomst, dan wel om het kiezen van beleid dat aan de toekomst mee vorm zal geven.

In zeer uitvoerige bijlagen, met een schat aan informatie, worden de komende vijf jaar per regio (74 pp.) en essentiële mondiale trends (68 pp.) beschreven en geanalyseerd. Voorbeelden van essentiële mondiale trends zijn: veranderingen in omvang van de bevolking; hoe mensen denken; hoe mensen besturen; hoe mensen vechten; etc.

Volgens het rapport zijn invloedrijke individuen en niet-statelijke groepen machtiger dan ooit. Dit maakt het bereiken van consensus en collectieve actie moeilijker. De verspreiding van actoren over het wereldtoneel en de vooruitgang in de informatietechnologie doen de macht van ‘vetospelers’ toenemen en creëren zogenoemde ‘napraters’, die talloze realiteiten miskennen en die gedeelde inzichten in mondiale gebeurtenissen ondermijnen. Er zullen volgens het rapport ook mogelijkheden zijn, inclusief grotere transparantie in overheidsprocessen, voor meer medezeggenschap in de besluitvorming. Beter onderwijs voor de beroepsbevolking kan helpen om mensen zich te laten aanpassen aan veranderende banenmarkten.

De samenlevingen die het best de storm van verandering kunnen trotseren, zijn die maatschappijen die het meest veerkrachtig zijn, die met historische stromingen meegaan en investeren in infrastructuur, kennis en relaties.

Naar een open en geïnformeerde discussie
De NIC heeft zijn publicatie ‘Paradox of Progress’ genoemd: een uitnodiging om te discussiëren, te debatteren en elkaar te bevragen. De bedoeling van het rapport is een open en geïnformeerde discussie aan te moedigen over toekomstige risico’s en kansen.” Anders gezegd: het rapport biedt een kader om het denken over de toekomst te faciliteren, maar is geen voorspelling van de toekomst.

Het rapport kijkt niet alleen naar mogelijkheden in de nabije toekomst of naar toekomstige scenario’s, het omvat ook een grote verscheidenheid aan onderwerpen; van urbanisatie tot aan hoe mensen denken en organiseren. Gezien de omvang van deze bespreking volgen hier enkele constateringen in het rapport over de onderwerpen ‘milieuverandering’ en ‘demografische instabiliteit’. Beide onderwerpen worden in het rapport geïdentificeerd als dreigingen, die collectieve actie vereisen om te adresseren.

Milieu
De wil om milieuverplichtingen na te komen, kan een lakmoesproef zijn. Het rapport concludeert dat bijna alle systemen op aarde natuurlijke en door de mens geïnduceerde spanningen ondergaan, die nationale en internationale inspanningen ter bescherming van het milieu overtreffen. Klimaatverandering, water en grond-stress, voedselonveiligheid en bio-sferische afname zijn allemaal dreigingen die geen enkele staat (of niet-staat) alleen kan adresseren. Logischerwijs is internationale samenwerking nodig om mondiale pandemieën te vermijden.

De positieve historische trend van samenwerking rondom water zal volgens het rapport moeilijk te handhaven zijn. Politieke en culturele stress zullen waarschijnlijk belangrijk bijdragen aan groeiende water gerelateerde spanningen. Maar verwaarlozing of verwerping van bestaande grensoverschrijdende waterovereenkomsten vormen, naast nieuwe grote dammen en vervuiling, ook een uitdaging.

Demografie
In het Midden-Oosten en Noord-Afrika zal het demografisch profiel van de bevolking – snelle groei, jong en stedelijk – naar alle waarschijnlijkheid bijdragen aan jarenlange problemen, in het bijzonder jeugdwerkloosheid. Een opkomende ‘verloren’ generatie van kinderen die vanwege conflict onderwijs, gezondheidszorg en stabiliteit hebben moeten ontberen, zullen kwetsbaar zijn voor radicalisering. Voor vrouwen in deze gebieden zullen de condities waarschijnlijk slechter worden, volgens recente trends en als resultaat van “op identiteit gebaseerd extremisme”.

Afrika zal de komende vijf jaar en verder de snelst groeiende regio ter wereld blijven. Centraal-Afrika is de meest jeugdige regio en loopt het grootste risico voor geweld en instabiliteit, indien kansen uitblijven en het bestuur tekort schiet.

Scala aan onderwerpen
Zoals gezegd omvat het volledige rapport veel meer onderwerpen. Voorbeelden zijn technologische vooruitgang, mondiale economische trends, migratie, hoe mensen zich identificeren met elkaar, hoe ze wensen geregeerd te worden, en hoe ze strijd zullen voeren (oorlogvoering zal meer diffuus, verschillend en verstorend zijn).

Een methodologische verantwoording van het rapport meldt onder meer dat eerst de regionale trends zijn onderzocht, die vervolgens geaggregeerd werden om de bredere mondiale dynamiek te identificeren. De opkomende trends en hun implicaties zijn verdeeld in twee tijdsduren: een korte termijn, een vijfjarige periode, die zich richt op onderwerpen waaraan de volgende regering van de Verenigde Staten het hoofd moet bieden; en een lange termijn, een 20-jarige projectie om de Amerikaanse strategische planning te ondersteunen.

Het rapport ontwikkelt een nieuw concept voor het denken over geopolitieke macht. Het verlaat daarmee eerdere methoden, die de op de staat gebaseerde materiële macht, zoals GDP en militaire bestedingen, benadrukten. Dit teneinde ook niet-materiële aspecten van macht in aanmerking te nemen, zoals ideeën en relaties, en de opkomst van belangrijke corporaties, sociale bewegingen en individuen.

Tot slot
‘Paradox of Progress’ omvat een grote hoeveelheid informatie. Het rapport is een kader om het denken over de toekomst te faciliteren. Het is dus geen voorspelling van de toekomst, maar eerder een discussiestuk. Gebleken is immers dat bij onderzoeken naar de toekomst, zelfs op een relatief korte termijn van tien jaar, er altijd ontwikkelingen zijn die men moeilijk kan voorzien.

Befaamd zijn de woorden van de toenmalig Amerikaanse minister van Defensie, Donald Rumsfeld: “there are known knowns; there are known unknowns; and there are unknown unknowns.” Van dit laatste zijn de in het begin van deze bespreking genoemde onverwachte gebeurtenissen een goede illustratie. Recentelijk is daar de komst van Donald Trump als president van de Verenigde Staten bij gekomen.

Wel maakt het rapport duidelijk dat de geïdentificeerde trends in een ongekend tempo samen zullen komen en het regeren en samenwerken moeilijker maken en de aard van macht veranderen. Kortom, ze zullen het mondiale landschap fundamenteel veranderen. Zo verwacht het rapport voor de komende vijf jaar toenemende spanningen tussen landen; de NIC waarschuwt dat interstatelijke conflicten spoedig het hoogste niveau bereiken sinds het einde van de Koude Oorlog. Het rapport is vrij concreet wanneer het bijvoorbeeld stelt dat de komende vijf jaar het gebruik van kernwapens tussen India en Pakistan niet uitgesloten wordt.

Maar ook algemene open deuren ontbreken niet. Wat bijvoorbeeld te denken van de volgende zin?: “De machtigste actoren van de toekomst zullen staten, groepen en individuen zijn, die materiële capaciteiten, relaties en informatie in een snellere, geïntegreerde en aangepaste wijze kunnen gebruiken dan in vorige generaties.” Niettemin is ‘Paradox of Progress’ waardevol als discussiestuk. Beleidsvormers kunnen er hun voordeel mee doen!