Chinees eenheidsfront tegen VS biedt speelruimte voor Europa

China was het afgelopen jaar opmerkelijk positief over de Europese Unie. Een van de manieren om het belang dat Peking hecht aan Europa te begrijpen, is om de ideologie van de Chinese Communistische Partij (CCP) serieus te nemen. De Chinese pogingen om de Verenigde Staten te isoleren zien er door die lens uit als klassieke ‘eenheidsfronttactiek’, waarbij de partij één front probeert te creëren tegen de belangrijkste vijand. Dit biedt Europa veel speelruimte, maar tegelijkertijd moet de EU de trans-Atlantische band niet beschadigen.

Het afgelopen jaar was niet goed voor het imago van China in Europa. De Europese publieke opinie is negatiever over China.1  De Kamer van Koophandel van de Europese Unie in China (EUCCC) spreekt zich uit over de groeiende obstakels voor Europese bedrijven.2  Europese regeringen zien China steeds meer als systeemrivaal.3  En tot slot komt daar nu ook nog de boosheid bij over Pekings recentelijk harde reactie op EU-sancties vanwege de onderdrukking van de Oeigoeren.4

De Chinese verslaggeving over Europa is nog altijd genuanceerder dan die over de VS

Het werkt daarom vervreemdend om in de Chinese staatsmedia nog steeds vaak positieve berichten te lezen over deze verhoudingen, zeker met het groeiende nationalisme in China in het achterhoofd. Een analyse door het Duitse Mercator Institute for China Studies (MERICS) van de samenwerking tussen staatsgesteunde media uit Rusland en China5  stelt dat de Chinese verslaggeving over Europa nog altijd genuanceerder is dan die over de VS.6

Het Chinese staatspersbureau Xinhua schrijft dat China en Europa meer met elkaar gemeen hebben dan de verschillen suggereren.7  De nationalistische tabloid Global Times zag zelfs nog potentie na een motie van het Europees Parlement over dwangarbeid in de Chinese provincie Xinjiang.8  De spreekbuis van het Centraal Comité van de CCP, het Volksdagblad, ziet de overeenstemming op 30 december 2020 over een investeringsovereenkomst – de Comprehensive Agreement on Investment (CAI)9  – als bewijs daarvoor.10

Dergelijke stukken van Chinese media volgen doorgaans dezelfde logica: Amerikaanse hegemonie is het echte gevaar voor de internationale gemeenschap, landen moeten hun eigen weg volgen, en om China kan niemand heen. Het is ondertussen logisch dat het westerse Europa af en toe lippendienst moet bewijzen aan Washington. Zolang Brussel er echter voor zorgt dat de EU de Amerikaanse ‘vijandigheid’ niet achternagaat, kan men in Peking verder op basis van het dictum ‘zoek gemeenschappelijke grond, zet verschillen opzij’.11

Een rationeel Europa moet de 'objectieve' voordelen van samenwerking met China zien

De Global Times sloot zelfs een woedend commentaar over sancties tegen lokale ambtenaren in Xinjiang nog af met de oproep aan de EU om zich los te breken van Amerika’s extremisme.12 Een rationeel Europa moet de ‘objectieve’13  voordelen van samenwerking met China zien, stelde de Chinese EU-ambassadeur Zhang Ming eerder al.14

Eenheidsfront als Maoïstische erfenis
Deze Chinese aanpak lijkt niet meer dan logisch voor een land dat bondgenoten zoekt. Wie echter verder kijkt, ontwaart een klassieke tactiek met een lange voorgeschiedenis in China: de zogeheten eenheidsfronttactiek. Deze aanpak bestaat uit het isoleren van de grootste uitdaging door zoveel mogelijk groepen aan jouw kant te krijgen door (tijdelijke) tactische toezeggingen, terwijl je interne tegenstellingen in het vijandige kamp op de spits drijft.15

De eenheidsfronttactiek als onderdeel van het Chinese buitenlandbeleid komt voort uit theorieën die nog altijd belangrijk zijn voor het begrijpen van de Chinese partijstaat. Elke partijkader en ambtenaar leert immers nog altijd te werken in het traditionele raamwerk van het marxisme-leninisme en de innovaties daarop door Chinese leiders van Mao Zedong tot Xi Jinping.16

De leidraad voor de eenheidsfronttactiek – waarbij je de grootste uitdager isoleert en één front vormt tegen de belangrijkste vijand van het moment – is deze uitspraak van Mao: “Ontwikkel de vooruitstrevende krachten, win de middenkrachten over, isoleer de recalcitrante krachten.”17

‘Vooruitstrevende krachten’ duidt op de CCP en haar basis. Die moeten worden versterkt. De belangrijkste vijand bevindt zich met zijn natuurlijke bondgenoten onder de zogeheten ‘recalcitrante krachten’. De ‘middenkrachten’ zijn tot slot het hulpmiddel om die vijand te omsingelen door een meerderheid te creëren, geleid door de vooruitstrevende krachten.

Als de hoofdvijand is verslagen, is er is altijd een nieuwe te vinden

Met andere woorden: in de diplomatieke strijd probeer je het weifelende midden voor je te winnen om de recalcitrante tegenkrachten te isoleren. Maar net als bij de aanvallen op recalcitrante krachten moeten ook pogingen om de middenkrachten aan jouw kant te krijgen, of op zijn minst te isoleren, tegenstellingen binnen dat kamp versterken door de relatief vooruitstrevende en recalcitrante krachten ook in deze context te scheiden.

Tactische toezeggingen om steun te winnen zijn overigens vaak tijdelijk, zoals veel Chinese intellectuelen die het slachtoffer werden van Mao’s vervolgingszucht tot hun schade ondervonden. Als de hoofdvijand is verslagen, is er is altijd een nieuwe te vinden.

Amerika’s Five Eyes zijn nu de vijand
In het huidige Chinese buitenlandbeleid kun je ook duidelijke elementen van deze eenheidsfronttactiek terugvinden. Een blik op de Twitteraccounts en persconferenties van China’s diplomaten laat een obsessie met de VS zien. Zelfs bij problemen elders, van Myanmar tot India, beschuldigt men Washington van opruiing en inmenging.

De tijd dat Peking toenadering zocht tot de Amerikaanse president Richard Nixon om de Sovjet-Unie te isoleren is nu echt voorbij. Amerika is duidelijk de ‘hoofdvijand’ in de interpretatie van de partij. De retoriek tegen de Five Eyes – de spionagealliantie van de VS, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland – doet vermoeden dat de partij-ideologen deze groep als de natuurlijke bondgenoten van Washington zien.18

De Chinese politieke en economische druk op Australië en Canada is uitgebreid in het nieuws geweest. De lijst met veertien eisen aan Australië, waaronder het inperken van de persvrijheid, is een voor Chinese begrippen directe aanval.19  Australië dient als afschrikkend voorbeeld voor de rest. Het belang dat Chinese experts hechten aan Nieuw-Zeelandse afzijdigheid benadrukt de focus op interne tegenstellingen binnen deze groep.20

Europa als weifelende middenmacht
Europa wordt ondertussen al bespeeld als mogelijke weifelende middenmacht. De eurocrisis zorgde voor een flinke deuk in de Chinese hoop dat de EU onderdeel zou kunnen vormen van de zo gehoopte transitie naar een multipolaire wereld. Donald Trump bracht dit oude geopolitieke doel opnieuw in focus.

Dit betekent ironisch genoeg dat op dit gespannen moment in de wereldgeschiedenis Europa enige speelruimte heeft

Om Europa van Amerika los te weken is China, zoals eerder beschreven, makkelijker naar Brussel toe. De politieke overeenkomst over de CAI is vanuit Chinees perspectief een belangrijke mijlpaal hierin.21  De welwillendheid van Angela Merkel en Emmanuel Macrons nadruk op Europese strategische autonomie zijn zaken om aan te moedigen voor Peking.

Tegelijkertijd probeert Peking ook het Europese kamp te bespelen. Merkels Duitsland en de BV Duitsland zijn hierbij een vaak beloonde stem voor dialoog. De CEEC 17+1-top, waar China de leiders van Midden- en Oost-Europa treft, en het Belt and Road Initiative (BRI) bieden kansen om voordelen te vergeven aan landen die zich goed gedragen – wat al effect had in Griekenland en Hongarije.22

Pekings contra-sancties van 22 maart 2021 raken vijf China-kritische en pro-Taiwan Europarlementariërs in de vier grootste groepen. Dat zou je kunnen zien als een eind aan de Chinese vriendelijkheid.23  Maar door de lens van de eenheidsfronttactiek ziet het eruit als het isoleren van de grootste ‘tegenkrachten’ binnen elke fractie, ter lering voor de rest.

Consequenties voor buitenlandbeleid
Dit betekent ironisch genoeg dat volgens deze lens op dit gespannen moment in de wereldgeschiedenis Europa enige speelruimte heeft. Vanwege tactische en ideologische redenen zal de Chinese staatspers onwelgevallige geluiden uit Europa sneller verklaren als onvermijdelijke gevolgen van de verschillende politieke systemen of Amerikaanse ‘hegemonie’.

Eén manier om Amerika te isoleren is door te handelen en schrijven alsof die isolatie al realiteit is. Peking beroept zich graag op vermeende internationale ‘consensus’ op gebied van onder meer coronabestrijding, Een-Chinabeleid en de Iran-sancties om te doen alsof Washington nu al alleen staat. De wereldwijde afschuw van Trump hielp daarbij.

Een top of overeenkomst met Europese leiders is voor China niet alleen nuttig voor de concrete opbrengst ervan, maar ook voor de propagandastrijd. Het hoofddoel om Amerika te isoleren betekent echter ook dat fundamentele toezeggingen daaraan ondergeschikt zijn. De tijdelijke vriendelijkheid naar Europa toe dient om het Chinese systeem te beschermen, niet om het te veranderen.

Dat China bijbedoelingen heeft, betekent niet dat je geen gebruik kunt maken van tijdelijke toegefelijkheid

Daarnaast moet Europa het lot van de voormalige democratische bondgenoten van de CCP in het oog houden. Nadat zij hun nut hadden gediend tijdens de Chinese burgeroorlog, werden ze ingelijfd of vernietigd. Wanneer de ene hoofdvijand verslagen is, dan is het tijd om de volgende te identificeren. Het is daarom zaak om tot de middenkrachten gerekend te blijven als je vriendelijke relaties wilt houden.

Geduld met Europa is ook niet oneindig. Aan het einde van de Duitse termijn in de VN-veiligheidsraad nam China’s plaatsvervangend vertegenwoordiger Geng Shuang afscheid van de standvastige Duitse ambassadeur Christoph Heusgen met een ‘good riddance’.24  Tactiek overstemt niet altijd vermeende nationale belangen of staand beleid. Nationalistische gevoeligheden kunnen en strafmaatregelen moeten een reactie uitlokken.

Beleid
Den Haag en Brussel kunnen zich echter wel een voordeel doen met de ruimte die er is. Dat China bijbedoelingen heeft, betekent niet dat je geen gebruik kunt maken van tijdelijke toegefelijkheid. Het is alleen zaak daarbij bewust te blijven van China’s strategische doelen.

Europa kan ten eerste zelf meer wagen zolang de campagne zich op de VS richt. De beperkte Chinese toezeggingen voor de CAI zijn een voorbeeld. Verdere correcties kunnen gemaakt worden voordat China nog groter wordt. Amerika komt in de rol als hoofdvijand makkelijker weg met openlijke steun voor Taiwan, maar Duitslands minister van Economische Zaken Peter Altmaier kon zonder problemen zijn Taiwanese tegenhanger schrijven over strategisch belangrijke goederen.25

Strategische autonomie betekent óók onafhankelijk van Chinese druk keuzes kunnen maken. Juist nu zou Brussel bijvoorbeeld in kunnen zetten op betere screening van staatsgesteunde investeringen en de gevolgen die deze zouden kunnen hebben voor veiligheid, mededinging en Europese concurrentiekracht. Dit is verstandige voorbereiding voor de kwetsbare post-pandemiesituatie.

Er zijn ten tweede ook steeds meer geluiden te horen dat China vooral concurrent en geen partner is.26  Als aansluiting bij de Five Eyes volgt, valt te verwachten dat Peking Europa steeds meer als recalcitrante kracht zal zien. Dan kunnen we ook meer klappen verwachten zoals op 22 maart 2021, maar ook bijvoorbeeld pogingen om weifelende lidstaten te isoleren. Europese solidariteit is dan belangrijk.

Na Trump zal Joe Bidens regering aan de slag moeten om de band met Europa te herstellen

Het is ten derde ook belangrijk dat men zich bewust is van de Chinese pogingen om de trans-Atlantische band te verzwakken. Vanuit de Chinese optiek zijn de CAI en Europa’s strategische autonomie belangrijke hulpmiddelen hierbij. Bij het wegen van de economische winst van de investeringsovereenkomst moet Den Haag zich ook bewust zijn van de politieke gift die het voor Peking is.

Na Trump zal Joe Bidens regering aan de slag moeten om de band met Europa te herstellen. Het is niet verkeerd voor Den Haag als de VS hierbij doorhebben dat er met China meerdere belangstellenden zijn voor Europa. Alleen moet men rekening houden dat de politieke consensus in de VS een hardere lijn richting China steunt.

De CAI-aankondiging leidde tot enige consternatie in Washington. De VS willen zien dat Washington niet alleen staat. Gebruikmaken van de speelruimte die de eenheidsfronttactiek biedt, zou dus ook dienen om Amerika gerust te stellen dat achter de autonome Brusselse houding naar China enige strategie zit.

• 1Janka Oertel, ‘China, Europe, and covid-19 headwinds’, European Council on Foreign Relations, 20 juli 2020.
• 2Sjoerd den Daas, ‘Europese bedrijven krijgen het steeds lastiger in China’, NOS, 11 september 2020.
• 3Janka Oertel, ‘The new China consensus: How Europe is growing wary of Beijing’, European Council on Foreign Relations, Policy Brief, 7 september 2020.
• 4Stuart Lau, ‘China throws EU trade deal to the wolf warriors’, POLITICO Europe, 22 maart 2021.
• 5Er is inmiddels een jaarlijks Mediaforum en verschillende persgroepen in China en Rusland hebben samenwerkingsovereenkomsten gesloten. De aanleiding van het blogbericht van Merics was een verklaring bij de zijlijn van de SCO-bijeenkomst van de beide ministers van buitenlandse zaken die opriep de mediasamenwerking te versterken.
• 6Katja Drinhausen en Mayya Solonia, ‘Chinese and Russian media partner to “tell each other’s stories well”’, MERICS, 22 december 2020.
• 7Xinhua, 'Commentary: Post-pandemic era calls for greater China-EU contributions', Xinhua Net, 14 september 2020.
• 8Global Times, ‘EU parliament needs return to common sense on China: Global Times editorial’, 18 december 2020.
• 9Wouter Hoogland, ‘Na zeven jaar sluiten China en EU investeringsakkoord’, NOS, 30 december 2020.
• 10Volksdagblad, 习近平同德国、法国、欧盟领导人举行视频会晤, 31 december 2020, pagina 1.
• 11求同存异 qiú tóng cún yì
• 12Global Times, ‘China’s sanctions over EU officials and entities are justified and timely: Global Times editorial’, 23 maart 2021.
• 13‘Objectief’ op z’n marxistisch: dus de onvermijdelijke materiële factoren.
• 14Zhang Ming, ‘The EU should recognise the benefits of its partnership with China’, Southern China Morning Post, 12 september 2020.
• 15Het beste overzicht van deze theorie is te vinden in de eerste hoofdstukken van: J.D. Armstrong, Revolutionary Diplomacy: Chinese Foreign Policy and the United Front Doctrine, Berkeley: University of California Press, 1977. Het is belangrijk deze tactiek niet te verwarren met de zogeheten Afdeling voor Eenheidsfrontwerk (‘United Front Work Department’) van de CCP. Deze afdeling was oorspronkelijk de institutionele belichaming van de eenheidsfronttactiek die het haar naam gaf. Tegenwoordig is het een gevestigde bureaucratie met brede focus.
• 16Volgens orthodox marxisme bevat elk tijdperk een zogenaamde contradictie tussen de dominante groep en de uitdagers. De toenemende spanning zorgt voor de omwenteling naar het volgende tijdperk. Marx concludeerde dat het kapitalisme onvermijdelijk ten onder zou gaan aan zijn eigen contradicties. Toen de automatische val van het kapitalisme uitbleef, kwam Lenin daarop met de ‘voorhoedepartij’: een elite die de massa naar de revolutie leidt. De bijdrage van Mao aan het marxisme-leninisme is een aanpak die deze voorhoedepartij kan gebruiken bij het leiden van de massa. Volgens Mao zijn er op elk moment in de geschiedenis tegelijkertijd verschillende grote en kleine contradicties actief. Het komt erop aan om iedere arena de belangrijkste oftewel de ‘hoofdcontradictie’ te identificeren. Zo rechtvaardig je het om eerst de vrije markt te ontwikkelen terwijl je nog steeds claimt communisme na te streven op de lange termijn.  Zie ook: Tanner Greer, Xi Jinping in Translation: China’s Guiding Ideology, Palladium, 31 mei 2019.
• 17Het beste overzicht van deze theorie is te vinden in de eerste hoofdstukken van: J.D. Armstrong, Revolutionary Diplomacy: Chinese Foreign Policy and the United Front Doctrine, Berkeley: University of California Press, 1977.
• 18BBC News, ‘Hong Kong: 'Five Eyes could be blinded,' China warns West’, 19 november 2020.
• 19Jonathan Kearsley, Eryk Bagshaw en Anthony Galloway, ‘“If you make China the enemy, China will be the enemy”: Beijing’s fresh threat to Australia’, The Sydney Morning Herald, 18 november 2020.
• 20Xu Shanpin, ‘Five Eyes not as solid as it may look like’, Global Times, 14 januari 2021.
• 21Zhang Ming, ‘China-EU investment deal shows cooperation outweighs competition in bilateral relationship’, Southern China Morning Post, 13 januari 2020.
• 22De Hongaarse minister van buitenlandse zaken noemde de EU-sancties na de beslissing ‘schadelijk’ en ‘nutteloos’: Robin Emmott, ‘EU, China impose tit-for-tat sanctions over Xinjiang abuses’, Reuters, 22 maart 2021.
• 23Michel Kerres en Garrie van Pinxteren, ‘Sanctiestrijd EU en China ontbrand om lot Oeigoeren’, NRC Handelsblad, 23 maart 2021, pagina's 12-13.
• 24Volgens de officiële Engelse vertaling. Het Chinese origineel volgde de titel van het beroemde „Goodbye, Leighton Stuart”, Mao Zedong’s vaarwel voor de Amerikaanse ambassadeur in Nanjing in 1949: Michelle Nichols, ‘“Good riddance,” China says as Germany leaves U.N. Security Council’, Reuters, 23 december 2020; Permanent Mission of the PRC to the UN, ‘Ambassador Geng Shuang: Good riddance, Ambassador Heusgen’, 22 december 2020; 中人民共和国驻联合国代表团, ‘ 耿爽：别了，霍伊斯根大使 ’, 22 december 2020.
• 25Arne Delfs ‘Germany’s Altmaier Appeals to Taiwan to Boost Chip Supply’, Bloomberg, 23 januari 2021.
• 26Marije Vlaskamp, ‘Hoe lang lukt het de EU nog om Beijing als partner te beschouwen?’, de Volkskrant, 22 maart 2021.