Hoe gevaarlijk is Iran echt?
Opinie Conflict en Fragiele Staten

Hoe gevaarlijk is Iran echt?

28 Aug 2019 - 07:25
Photo: Museum van de Heilige Verdediging in Teheran. Bron: Ninara / Flickr
Terug naar archief

Leek in 2015 na de totstandkoming van het nucleaire akkoord tussen Iran en de wereld een periode van rust en stabiliteit aan te breken in het Golfgebied, vier jaar later speculeert iedereen eerder over oorlog. Hoe kwam het zo ver? En hoe gevaarlijk is Iran echt?

De opzegging van ‘dat verschrikkelijkste akkoord aller tijden’ door Donald Trump, gesloten door Trumps voorganger Barack Obama, vormde in mei 2018 de eerste aanzet tot speculaties over oorlog, de herinvoering van Amerikaanse sancties de tweede. Van Washington mag geen buitenlands bedrijf meer investeren in of zaken doen met Iran. De Iraanse olie-export, belangrijkste bron van buitenlandse inkomsten, moet tot nul worden teruggebracht. Tot de Iraanse leiders hun "kwaadaardige activiteit” staken en over een nieuw, veel verdergaand akkoord gaan onderhandelen; of het volk het islamitische regime omver werpt.

'Wij zullen geen oorlog in de Golf beginnen, maar we staan klaar om ons te verdedigen'

Iran wil wel weer praten, Trump ook, zo bleek in augustus weer tijdens de G7 in het Franse Biarritz. Maar dan moeten eerst de sancties van tafel, houdt Teheran vol. Tegelijk laat het land zien dat het niet met zich laat sollen. In de afgelopen maanden heeft Iran een Amerikaanse spionagedrone uit de lucht gehaald en een Britse tanker in de Perzische Golf opgebracht. Volgens de Amerikaanse regering was de Iraanse Revolutionaire garde verantwoordelijk voor de schade aan vijf olietankers in de Golf van Oman. President Rouhani waarschuwde half augustus dat de veiligheid van internationale vaarroutes in het geding komt als de Iraanse olie-export tot nul wordt teruggebracht. Hij doelde op de Straat van Hormuz, waarlangs 20 procent van de olietoevoer van de wereld passeert. De Iraanse Minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif onderstreepte tegelijk: "Wij zullen geen oorlog in de Golf beginnen, maar we staan klaar om ons te verdedigen”.

Roelants-foto-De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif bij de VN in New York in 2017 - United Nations Photo
De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Javad Zarif bij de VN in New York in 2017. © United Nations Photo

Hoe kwam het zo ver?
Vandaag de dag heeft elke Amerikaanse regeringsfunctionaris het standaard over ‘kwaadaardig Iran’. In de jaren zeventig was dat wel anders. Het Iran van sjah Mohammed Reza Pahlevi - en niet te vergeten keizerin Farah Diba - telde de grootste Amerikaanse expatgemeenschap ter wereld. Er woonden meer dan 50.000 Amerikanen in Iran, van wie veel militairen en wat nu ZZP’ers zouden heten, uit de wapenindustrie en andere business. Iran, althans de sjah, was pro-Amerikaans, en Amerika was pro-Iraans.

De revolutie van ayatollah Khomeiny kwam in de hele wereld als een zware schok. Khomeiny was de man die zich in kleurrijke taal had gekeerd tegen wat hij zag als de Amerikaanse overheersing, geformaliseerd in het troepenakkoord met de Verenigde Staten. Dat zogeheten Status of Forces Agreement voorzag in onschendbaarheid voor de Amerikaanse militairen in Iran – volgens Khomeiny een instrument voor eeuwige slavernij. Een Amerikaanse hond in Iran had meer rechten dan een Iraanse burger, zei hij.

Wat Iran na de revolutie nog aan goede naam over had, raakte het kwijt door de bezetting van de Amerikaanse ambassade

De Amerikaanse dominantie onder de sjah plus een geschiedenis van Sovjet- en Britse inmenging leidden na de revolutie van 1979 in Teheran tot een politiek van antiamerikanisme en algemene niet-gebondenheid. ‘Noch Oost, noch West, alleen de islamitische republiek’, was de leus waarin Khomeiny die niet-gebondenheid verpakte. Noch het Oostblok, noch het Westen. Het is een van de dragende zuilen onder de islamitische republiek, waaraan de leiders tot de dag van vandaag star vasthouden.

Aan de islamitische revolutie, gevolgd door een zeer bloedige afrekening met aanhangers van de sjah en iedereen die het niet eens was met de gang van zaken, heeft Iran een deel van zijn slechte imago te danken. En wat Iran na de revolutie misschien nog aan goede naam over had, raakte het kwijt door de bezetting van de Amerikaanse ambassade ‘het spionnennest’ - en de gijzeling van de ambassadestaf op 4 november 1979. 444 dagen duurde de bezetting, tot de laatste 52 gijzelaars uiteindelijk in januari 1981 met Algerijnse bemiddeling en in ruil voor de vrijgave van 8 miljard dollar aan bevroren Iraanse tegoeden vrijkwamen.

Roelants - Het Spionagemuseum in de voormalige Amerikaanse ambassade in Teheran - Ninara - Flickr
Het Spionagemuseum in de voormalige Amerikaanse ambassade in Teheran. ©  Ninara / Flickr

Nog afgezien van het traumatische effect op de Amerikaanse bevolking, waren bezetting en gijzeling natuurlijk in strijd met alle regels van de internationale diplomatie. Maar daaraan had het nieuwe revolutionaire regime geen boodschap. Vandaag de dag herbergt het vroegere ambassadegebouw het Spionagemuseum, natuurlijk over Amerikaanse spionage. De bezoeker komt binnen door de Tuin van de Anti-arrogantie. Arrogantie is het codewoord voor Amerika.

Trump heeft zich sinds zijn aantreden omringd met anti-Iranideologen als minister Pompeo en Veiligheidsadviseur John Bolton, die geen moment kunnen vergeten wat de islamitische republiek Amerika heeft aangedaan. Zij hebben meegeholpen een sfeer te scheppen waarin Iran niet alleen De Vijand is, maar zelfs een Amerikaanse aanval op Iran denkbaar is.

Nucleair Iran
Het Iraanse nucleaire programma begon al onder de sjah, bedoeld voor stroomopwekking zodat de olie kon worden gereserveerd voor de exportinkomsten, en de Verenigde Staten werkten er toen enthousiast aan mee. Het programma ging de ijskast in na de islamitische revolutie, omdat ayatollah Khomeiny er een verdachte westerse innovatie in zag.

Na Khomeiny’s dood in 1989 hervatte de nieuwe Iraanse top – ayatollah Khamenei plus president Rafsanjani – het nucleaire programma, zowel publiekelijk als ondergronds. Het Westen schrok zich dood toen de Iraanse oppositiesekte Mujahedeen-Khalq in 2002 een geheime verrijkingsfabriek in Natanz aan het licht bracht, volgens verschillende bronnen op aangeven van de Israëlische inlichtingendienst Mossad. Laagverrijkt uranium, maar als je uranium tot 98 procent verrijkt, is het een onmisbare bouwstof voor een atoombom. Was Iran een bom aan het bouwen?

Onafhankelijke analisten zeggen dat Iran niet feitelijk een atoombom bouwde, maar alles klaarzette om snel een nucleair wapen in elkaar te kunnen timmeren voor het geval dat ooit nodig mocht worden, de zogeheten Japan-optie.

Belangrijk hierbij is te bedenken dat de Iraanse revolutionaire leiders hebben wel altijd een grote mond gehad, maar zich feitelijk ook steeds bedreigd hebben gevoeld. Niet ten onrechte. Zo’n beetje de hele wereld, met inbegrip van de VS, de toenmalige Sovjet-Unie en verscheidene Europese landen, steunde Saddam Hoessein toen hij Irak de oorlog met Iran in stuurde (1980-1988). Zoals de leus ‘Dood aan Amerika’, die nog steeds bij het Vrijdaggebed wordt aangeheven, de Amerikanen traumatiseert, zo hebben de Iraakse raketten en chemische wapens van deze oorlog de inmiddels oudere generaties Iraniërs, inclusief de hele top, getraumatiseerd.

Dertig jaar na het einde van die oorlog blijft het regime erop hameren dat honderdduizenden Iraniërs toen hun leven hebben gegeven voor hun land en, wat het regime betreft belangrijker, voor de islamitische revolutie. Dat is ook de boodschap die het enorme Museum van de Heilige Verdediging in Teheran uitdraagt: de martelaren stierven voor land en revolutie, vergeet dat nooit!

Roelants-Defensiemuseum in Teheran - Ninara - Flickr
Museum van de Heilige Verdediging in Teheran. © Ninara / Flickr

De Iran-deal
De Amerikaanse president Obama wilde ontzettend graag een deal met Iran sluiten om een potentiële nucleaire dreiging op de lange baan te schuiven. In 2015 kwam dat akkoord inderdaad tot stand, met serieuze concessies van Iraanse zijde. Iran beloofde nooit een atoombom te zullen bouwen – wat iedereen wel kan beloven. Maar het Gemeenschappelijke, Alomvattende Plan van Actie (JCPOA) stond Iran alleen nog een symbolische verrijkingsactiviteit toe, en voorzag in de meest strikte, internationale inspecties door het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA) waar ook ter wereld.

Het akkoord verlengde Irans nucleaire breakout-tijd (de tijd die nodig zou zijn om een bom te produceren in het geval Teheran het akkoord zou opzeggen en de inspecteurs de laan uit zou sturen) van drie maanden naar minimaal een jaar. In ruil daarvoor werden internationale sancties ingetrokken, en schortten de VS met name ook het verbod op om Iran auto’s en vliegtuigen te leveren en om Iraanse olie en andere producten af te nemen.

Maar ja, het was Obama’s akkoord en Trump ontmantelt alles wat Obama heeft gedaan. Zo werden in augustus en november 2018 de Amerikaanse sancties weer van kracht die in 2015 onder het nucleaire akkoord waren opgeschort als tegenprestatie voor Iraanse nucleaire concessies. ‘De zwaarste sancties ooit,’ zei Trump, die graag in superlatieven spreekt. Behalve een totaal olie-exportverbod omvatten ze maatregelen om Amerikaanse én buitenlandse bedrijven te verhinderen nog in Iran te investeren. De sancties moeten helpen de ayatollahs in Teheran af te brengen van hun ‘kwaadaardige activiteit’. En helpen om een ‘normale regering’ te worden, zeiden Trumps manschappen.

Wat zijn wat Trump en de zijnen betreft de belangrijkste Iraanse misdrijven?

1. Het meest belangrijk is Syrië. ‘Elke Iraanse laars moet Syrië uit,’ zei minister Pompeo. Iran heeft er alles aan gedaan om Bashar al-Assad aan de macht te houden, want hij is een belangrijke bondgenoot tegen Israël, hoeveel mensenrechten Assad ook schendt.

2. Irans ‘machtsgreep’ in Irak (met dank aan Bush jr. die in 2003 Irans aartsvijand Saddam Hoessein verwijderde).

3. Steun voor de Houthi-rebellen in Jemen die in 2014 de regering van president Hadi omverwierpen.

4. Ook heel belangrijk is de Iraanse financiële en wapensteun voor de machtige Libanese organisatie Hezbollah. Hezbollah moet namens Iran een zo zwaar mogelijk gewapend tegenwicht bieden aan Israël, Khomeiny’s Kleine Satan.

5. Irans ballistische-raketprogramma.

In zijn toespraak in Cairo in januari 2019 over Amerika’s Visie op het Midden-Oosten vatte minister Pompeo Washingtons opinie over de kwestie-Iran als volgt samen: ‘De landen van het Midden-Oosten zullen nooit veiligheid genieten, economische stabiliteit bereiken of de dromen van hun bevolking waarmaken zolang Irans revolutionaire regime zijn huidige koers volhoudt.’

Hoe gevaarlijk is Iran echt?
Levensgevaarlijk. Tenminste, als u luistert naar de tegenstanders: Israël en de Saoedische kroonprins (‘Hitler zit in Teheran’) en de Verenigde Staten voorop. Iran is volgens tegenstanders niet alleen een gevaar voor zijn onmiddellijke omgeving maar ook voor Europa en Amerika, voor de hele wereld! Het is absoluut waar, sommige Iraanse leiders, onder wie de eerste en de huidige opperste leider, hebben gedreigd Israël van de kaart te vegen, hoewel ayatollah Khamenei een dergelijke uitspraak in juni 2018 snel weer inslikte.

Irans ‘kwaadaardige activiteit’(…) is in beginsel niet offensief

Maar Iran heeft een defensiebegroting van anderhalf keer die van Nederland en ongeveer een kwart van die van Saoedi-Arabië. Over de Amerikaanse defensie-uitgaven heb ik het maar niet. Het Internationaal Atoom Energie Agentschap, dat Irans nucleaire programma controleert, zegt dat het géén bom bouwt. Terwijl Israël en de Verenigde Staten natuurlijk wel volop over atoomwapens beschikken. Dus ik zou zeggen dat deze landen bij een beetje dreiging heel Iran in de as kunnen leggen. Werkt de aloude afschrikkingstheorie niet meer?

Irans ‘kwaadaardige activiteit’: dat wil zeggen nauwe relaties met Irak, steun voor bondgenoot Assad en een krachtig Hezbollah en tegenwoordig ook nauwere banden met de Houthi’s in Jemen, is in beginsel niet offensief, dus om zijn invloed uit te breiden en als Perzisch-sjiitische minderheid de Arabisch-soennitische wereld te domineren. Het is defensief: om het gekoesterde islamitische systeem te verdedigen tegen al zijn vijanden in een heel gevaarlijke omgeving. Saoedi-Arabië natuurlijk, maar allereerst de Grote en de Kleine Satan, Amerika en Israël.

Roelants-foto-Moskee nabij Kashan, Iran - Bas Hiemstra-Flickr
Moskee nabij Kashan, Iran. © Bas Hiemstra / Flickr

Het Iraanse ballistische-rakettenprogramma wordt tegenwoordig door Amerika, Israël en verscheidene Europese landen gezien als een ernstige bedreiging van de wereldvrede. In het bijzonder omdat de raketten uitgerust zouden kunnen worden met een atoomkop. De opperste leider heeft het bereik ervan officieel beperkt tot 2.000 kilometer, waarmee de Verenigde Staten onbereikbaar blijven. Maar de commandant van de ruimtevaartsectie van de Revolutionaire garde zei dat het geen enkel probleem is om het bereik van de raketten te vergroten. ‘De 2.000 kilometer is geen goddelijk decreet. Dat is gebaseerd op onze huidige behoeften,’ zei hij.

Amerikaanse regeringswoordvoerders eisen dat Iran zijn raketten ontmantelt omdat het programma in strijd zou zijn met resolutie 2231 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Dat is de resolutie die het JCPOA bevestigt. Wie naar de tekst kijkt, ziet dat dit dubieus is: de resolutie verbiedt niets, maar doet een beroep op Iran om niet te werken aan raketten die zijn ontworpen om een kernwapen over te brengen. Iran ontkent dat zijn raketten daartoe in staat zijn en zegt dat het zijn raketten nodig heeft voor zijn verdediging en voor zijn civiele ruimteprogramma.

Conclusie
Als het tot onderhandelingen zou komen, zullen de raketten daarvan zonder enige twijfel deel uitmaken. Maar net zomin als Iran zich zal laten dwingen om zich terug te trekken uit Syrië of om Hezbollah te laten vallen, zal het zijn raketten opgeven. ‘Het is het natuurlijke recht van de Iraanse natie’, herhalen regeringswoordvoerders. Wat belangrijker is: net zoals zijn allianties buiten zijn grenzen is het een fundament van zijn defensiedoctrine.

Minister van Buitenlandse Zaken, Javad Zarif, wees er in februari 2019 in een opgewonden interview op de veiligheidsconferentie in München op dat de Verenigde Staten overal rondom Iran bases hebben, en dat ze het gebied overspoelen met de modernste Amerikaanse wapens. Hoe je ook over Iran denkt, dat is een waarheid als een koe. Een middelgroot land onder zware economische sancties en sinds jaar en dag onder een wapenembargo plus zeer strikte inspecties van zijn (civiele) atoomprogramma, is als puntje bij paaltje komt geen partij voor de zwaar bewapende tegenstanders in de regio en daarbuiten (waaronder de kernmachten Israël en Amerika). Maar een Amerikaanse deal met Iran en ontspanning in het Golfgebied blijft onder de huidige omstandigheden ver weg.

Dwars door het Midden-Oosten

Dit artikel is gebaseerd op het hoofdstuk ‘Kwaadaardig Iran’ uit het recent verschenen boek ‘Dwars door het Midden-Oosten’ uitgegeven door Prometheus.

Auteurs

Carolien Roelants
Midden-Oostendeskundige