De toekomst van het Front National na nederlaag Le Pen
Analyse Europese Zaken

De toekomst van het Front National na nederlaag Le Pen

31 Jan 2018 - 11:10
Photo: Blandine Le Cain / Flickr
Terug naar archief

In Frankrijk is het extreem-rechtse Front National de schok van de nederlaag in 2017 nog niet te boven. Begin maart houdt de partij een congres om een nieuwe lijn uit te stippelen. Als dat mislukt, is het FN gedoemd uiteen te vallen in elkaar verketterende facties, zo meent Robert Ménard. Hij drukt als ultra-rechts politicus en ongevraagd mentor van Marine Le Pen een groot stempel op de toekomst van de extreem-rechtse politiek in Frankrijk.

Maandenlang hadden de peilingen de Fransen verzekerd dat partijleider Marine Le Pen Frankrijks staatshoofd kon worden. De door weinigen voorziene en razendsnelle opkomst van de liberaal-conservatieve Emmanuel Macron voorkwam dat op 7 mei overtuigend. Maar wat had officieel Frankrijk in de rats gezeten bij het vooruitzicht van een volgens sommigen ‘fascistisch’ staatshoofd.

De nederlaag stortte Marine Le Pen, toch nog goed voor 10,6 miljoen stemmen, en haar partij in een crisis, die nog steeds voortsuddert, en leek het gelijk te bewijzen van critici in eigen kamp volgens wie Le Pen de kans op de zege had verknoeid door zich te verlaten op adviseurs die meenden dat Frankrijk de EU moest verlaten wilde het zijn zelfstandigheid heroveren. Vooral oudere Fransen zagen niets in de terugkeer van de franc en vreesden een instorting van de economie.

In het debat tussen de twee verkiezingsrondes leverde Marine zo’n belabberde prestatie, dat zelfs trouwe aanhangers het niet konden aanzien en hun tv-toestel voortijdig uitzetten of, zoals haar nicht Marion Maréchal-Le Pen, wegliepen bij het gezamenlijk kijken naar de uitzending.

Begin maart 2018 houdt het Front National in Lille een Congrès de Refondation om een nieuwe lijn uit te stippelen. Lukt dat niet, dan is de partij volgens de ultra-rechtse politicus Robert Ménard gedoemd uiteen te vallen in elkaar verketterende facties. Dat zou hem, Ménard, zeer spijten en daarom heeft hij zich ongevraagd opgeworpen als Le Pens intellectuele en strategische mentor. En het moet gezegd: op weg naar het congres lijkt Marine nogal wat van Ménards adviezen te hebben overgenomen, hoezeer zijn bemoeizucht haar ook ergert.

Monsieur Le Maire als Marine’s mentor
Robert Ménard werd in 2014 gekozen tot burgemeester van de zuidelijke plaats Béziers, maar hij wil meer zijn dan alleen de bestuurder van een stadje van zo’n 70.000 inwoners ten zuiden van de regionale rivaal Montpellier. Hij ziet zich als de directeur van een laboratorium waarin een extreem-rechtse, democratische machtsovername in Frankrijk wordt voorbereid. In 2017 hoopte hij Marine Le Pen op weg te helpen naar het Elysée. Dat lukte niet, maar in de door FN-kenner Michel Wieviorka geschreven politieke fictie Le séïsme uit 2016 benoemt president Marine Le Pen hem na haar verkiezingszege tot minister van Binnenlandse Zaken.

Robert Ménard als burgemeester van Beziers op een bijeenkomst in Toulouse-18 mei 2015--Pablo Tupin-Noriega (Wikimedia France)
Robert Ménard als burgemeester van Béziers op een bijeenkomst in Toulouse in 2015. Bron: Pablo Tupin-Noriega (Wikimedia France)

Van trotskist tot extreem-rechts
Toch was Ménard lang niet altijd een ultra-conservatief, integendeel. Als mede-oprichter van Reporters Sans Frontières in 1985 zette hij zich wereldwijd in voor journalisten die het moeilijk hadden in totalitair of autoritair geregeerde landen. Meer dan eens werd hij ruw weggesleept en kreeg hij klappen bij zijn acties, zoals in China. In Frankrijk had hij zich daarmee een stevige reputatie verworven en hij werd een vaste deelnemer aan journalistieke programma’s op radio en televisie. In de loop der jaren werd deze voormalige trotskist en socialist steeds rechtser – met als voorlopig hoogte- of dieptepunt zijn ironisch bedoeld loflied op het Front National in 2011.

Met elke rel in Béziers stijgt Ménards populariteit bij extreem-rechts in heel Frankrijk. Zo viel het in die kringen goed dat Ménard in 2016 de imams van vijf moskeeën in de stad een ‘handvest van goed gedrag’ wilde laten ondertekenen, waarin ze onder meer beloven haatpredikers aan te geven bij de politie, geen geld aan te nemen van ‘Saoedische sjeiks’ en geen werken te promoten die de jihad verheerlijken of oproepen tot de doodstraf voor atheïsten, afvalligen of homoseksuelen. Ménard zei bij wijze van uitleg tegen L’Express: “Zo kunnen we zien welke moslims deel willen uitmaken van de bevolking van Béziers, en welke doorgaan met ons land ongeluk te brengen.”

Ménard ziet zich als de directeur van een laboratorium waarin een extreem-rechtse, democratische machtsovername in Frankrijk wordt voorbereid

Boze burgers in Béziers
Burgemeester Ménard heeft onder de Biterrois, de inwoners van Béziers, al heel wat vijanden gemaakt. Hondenbezitters moeten het DNA van hun huisdier laten vaststellen, waarna het wordt opgenomen in een databank. Zo kunnen eigenaren van wildpoepende honden worden opgespoord en beboet. De maatregel geldt voorlopig alleen voor de centrale delen van de stad. Daar vindt Ménard het aantal ‘buitenlandse’ eetzaakjes te groot en in strijd met de joods-christelijke wortels van de regio Languedoc-Roussillon.

In Béziers verordonneerde Ménard voor kinderen tot dertien jaar een nachtelijk uitgaansverbod. Burgers hadden geklaagd dat kinderen in arme buurten tot ’s avonds laat over straat zwierven. Ook is het te drogen hangen van wasgoed in het centrum overdag verboden, want dat staat volgens de burgemeester armoedig. Het spuugverbod op straat is nieuw leven ingeblazen en Ménard heeft tevens het kleedjes kloppen na zeven uur ’s avonds verboden. Schotelantennes zijn ook uit den boze.

Volgens Ménard geeft de ‘officiële’ Franse geschiedschrijving een vals beeld van de Algerijnse oorlog. De akkoorden van Evian, waarmee op 19 maart 1962 het staakt-het-vuren werd getekend, bezegelden volgens hem het onrecht dat de Fransen in Algerije was aangedaan, alsmede de harkis, de Algerijnen in dienst van het Franse leger.

Hier berijdt de in 1953 in het Algerijnse Oran geboren Ménard een stokpaard van extreem-rechts. Hij cultiveert zijn identiteit als een pied-noir, zoals de Fransen uit Algerije worden genoemd. In Béziers en omgeving wonen er veel. Ménard zorgde ervoor dat voortaan op 19 maart de Franse vlaggen op het stadhuis van Béziers halfstok hangen.

Op 19 maart 2016 verwijderde hij persoonlijk het bordje met de naam van de straat die naar die datum was vernoemd. Het nieuwe naambordje lag al klaar. De straat heet voortaan, althans zolang Ménards ambtstermijn duurt: Rue Commandant-Hélie-de-Saint-Marc, genoemd naar een hoge Franse militair, afkomstig uit Béziers, die de putsch in Algiers had gesteund. (Enkele van het tiental door FN-burgemeesters geleide gemeenten, waaronder Fréjus, boycotten eveneens de officiële herdenking van het einde van de Algerijnse oorlog.)

De stuntman en journalist
Ménard blijft als journalist actief. Nu en dan schrijft hij stukken voor Boulevard Voltaire, het alleen online te lezen blad dat wordt geleid door zijn echtgenote en intellectuele medestander Emmanuelle. Zij werd in juni 2017 gekozen tot parlementslid van het departement Hérault, waarin Béziers ligt, maar trad niet toe tot de slechts acht leden tellende FN-fractie in de Assemblée Nationale, die er 577 telt.

Voor bijdragen aan het gemeentelijk nieuwsblad heeft Ménard bekenden van Boulevard Voltaire en andere zeer rechtse bladen aangetrokken. Dit Journal Municipal oogt als een sensatieblad, met veel grote foto’s, vette koppen en korte, meestal op felle toon geschreven artikeltjes. De stunts van Monsieur Le Maire komen op de voorpagina, zoals de foto van een trein die wordt bestormd door vluchtelingen. De wagons zijn door wat handig fotoshoppen voorzien van de tekst: ‘Béziers, 3.865 kilometer, gratis scholing, huisvesting en uitkeringen voor iedereen!’

Ook op de website van het stadhuis worden Ménards stunts vastgelegd. Zoals toen hij, omhangen met de blauw-wit-rode burgemeesterssjerp, een kraakpand betrad waar zich enkele Syrische vluchtelingen bevonden. “U bent niet welkom hier, u dient onmiddellijk te vertrekken!,” zo beet hij de verbouwereerde Syriërs toe.

De St. Nazaire kathedraal in Béziers-2009-Flickr-Patrick Chabert
De St. Nazaire kathedraal in Béziers. Volgens Ménard is het aantal ‘buitenlandse’ eetzaakjes in de stad in strijd met de joods-christelijke wortels van de regio Languedoc-Roussillon. Bron: Patrick Chabert / Flickr

Le Pen met Ménard op weg naar het presidentschap in 2022
Robert Ménard, die overigens president Macrons anti-immigratiepolitiek prijst, gaat zich ervoor inzetten dat Marine Le Pen in 2022 wél president wordt. Maar dat zal niet gebeuren zolang zij vasthoudt aan haar standpunt dat Frankrijk de Europese Unie moet verlaten, voorspelde hij voor de vorige verkiezingen in een interview met Le Figaro. “Ik heb Marine vaak gezegd dat ze alleen kan winnen als ze de ouderen weet over te halen, die bang zijn voor de gevolgen van het verlaten van de EU en het inwisselen van de euro voor de franc.” Marine Le Pen lijkt zijn raad ter harte te hebben genomen, want ze zwijgt inmiddels over dat in electoraal opzicht rampzalige en slordig uitgewerkte programmapunt.

Ménard had zich, zei hij, in een gesprek met Marine nog meer kritiek veroorloofd: “Ik begrijp niet dat ze weigerde mee te lopen in de grote demonstraties tegen het homohuwelijk.” Wat dat betreft had Marine volgens Ménard een voorbeeld moeten nemen aan haar nicht Marion Maréchal-Le Pen, die in sommige onderwerpen veel rechtser is dan haar tante, en daarom bij veel frontistes populairder. Marion trok zich, naar eigen zeggen tijdelijk, uit de politiek terug na de nederlaag van Marine.

Ménards finest hour kwam in september 2017, toen de door hem gehate Florian Philippot aftrad als vice-voorzitter van het Front National en als Marines trouwste adviseur. Philippot – openlijk ‘gay’, net als anderen in Marines directe omgeving – was volgens Ménard schuldig aan de ‘ruk naar links’ van het FN en de weigering het homohuwelijk te veroordelen. “Ik raad Marine aan afstand te nemen van het linkse discours dat niet valt te onderscheiden van dat van een kaderlid van de (communistische vakbond) CGT,” schreef hij in augustus 2017 in een ‘open brief aan mijn vrienden van het Front National’, gepubliceerd in Le Figaro.

Het zoeken van allianties
Eerder had hij haar geadviseerd om voor de presidentsverkiezingen steun te vragen aan de leiders van kleine rechtse partijen als Debout La France, die in de eerste ronde altijd goed zijn voor een procentje of twee. Ménard: “Ik bewonder haar, ik wil dat ze wint, maar in haar eentje zal ze daar nooit in slagen. Ze moet verder reiken dan alleen naar de aanhangers van het Front National.” Dat is volgens Ménard ook gebleken bij de ‘overwinningsnederlaag’ van eind 2015 bij de regionale verkiezingen: kandidaten van het Front National kregen landelijk de meeste stemmen in de eerste ronde (6,8 miljoen), maar bij gebrek aan coalitiepartners geen enkele ‘président de région' in de beslissende tweede.

Of het nu Ménards verdienste is of niet, Marine Le Pen ging kort voor de presidentsverkiezingen van 2017 een alliantie aan met Nicolas Dupont-Aignan, leider van de rechtse splinterpartij Debout La France. En begin 2018 zocht ze contact met Laurent Wauquiez, de nieuwe leider van Les Républicains, met oud-president Nicolas Sarkozy als bekendste partijlid. Wauquiez weigerde haar uitgestoken hand, al weet hij dat veel ‘gewone’ aanhangers van zijn partij voorstander zijn van samenwerking met Le Pen.

Sinds de verkiezingsnederlaag en de ‘nachtmerrie’ van het slotdebat met Macron is Marine haar oude, strijdbare zelf niet meer

Om Marine te helpen had Ménard voor de presidentsverkiezingen een bijeenkomst georganiseerd van intellectuelen, politici, schrijvers, journalisten en kunstenaars. Zij moesten met ideeën komen om Marine van een brede achterban te voorzien. Maar sympathisanten van Les Républicains haakten af toen ze zagen wie Ménard en zijn echtgenote hadden opgetrommeld: nogal wat extremisten met wie zelfs Marine Le Pen zich niet wenst te encanailleren. Zoals lieden die de repatriëring op grote schaal bepleiten van niet-blanken, sociale voorzieningen alleen willen bestemmen voor echte Fransen, on-Frans geachte voornamen willen verbieden en een landelijke stop eisen op de bouw van moskeeën. Lang niet alle genodigden waren extremisten, maar die minderheid zette wel de toon.

Verandering partijnaam?
Ménard gaf de overigens niet aanwezige Marine aan het slot nog een advies: “Verander de naam van je partij, een symbolisch gebaar dat ertoe kan bijdragen jou de overwinning te bezorgen en te helpen bij het herstel van Frankrijk.”

Marine wachtte tot begin 2018, toen ging ze overstag. Volgens haar schrikt de partijnaam nog te veel Fransen af, in weerwil van haar pogingen het Front respectabeler, minder extremistisch te maken. Met als belangrijkste wapenfeit de afzetting in 2015 van haar vader Jean-Marie, in 1972 een van de oprichters van de partij. Volgens Marine wenst een meerderheid van de leden een andere naam, maar een peiling van RTL wees uit dat veruit de meeste frontistes de oude naam willen handhaven. Dat kan op het congres, wanneer Marine als partijleider moet worden herkozen, voor een scheuring zorgen, zoals die welke de partij in 1998 en 1999 bijna ten onder deed gaan.

Sinds de nederlaag en de ‘nachtmerrie’, volgens Robert Ménard, van het slotdebat met Macron is Marine haar oude, strijdbare zelf niet meer. Niets kwam terecht van haar illusie om dé oppositieleider te worden tegen de ongrijpbare president Macron, in het parlement maakt ze weinig indruk. Franse media besteedden veel aandacht aan de verzuchting van haar nicht Marion dat iemand met de naam Le Pen nooit president van Frankrijk zal worden.

Overweegt Robert Ménard zelf een gooi naar het hoogste ambt te doen? “Absoluut niet,” antwoordde hij op de vraag van het weekblad Valeurs Actuelles. “Ik ben veel te uitgesproken en schep daarmee verdeeldheid. Maar ik wil in 2022 wél de kandidaat van rechts helpen winnen.”

Auteurs

René ter Steege
Journalist