Nederlandse VN-gezant in Jemen heeft alle steun hard nodig
Opinie Conflict en Fragiele Staten

Nederlandse VN-gezant in Jemen heeft alle steun hard nodig

08 Jan 2019 - 16:17
Photo: Jemen, 2018. © EU Civil Protection and Humanitarian Aid Operations
Terug naar archief
Author(s):

In de oorlog in Jemen gaat het niet om de vraag ‘ben je voor of ben je tegen de opstandelingen?’ maar om de vraag ‘ben je voor of tegen Iran?’. Nederland koos niet voor of tegen Iran en wellicht daarom mag de Nederlandse VN-gezant Patrick Cammaert het prille staakt-het-vuren monitoren. Volgens Clingendael-deskundige Peter Knoope verdient hij alle steun. ‘Hij zal het hard nodig hebben.’

Vanuit mijn huis in Brussel kijk ik recht tegen de Jemenitische ambassade aan. De rolluiken zijn er permanent gesloten. Desondanks wappert de vlag er dag en nacht. Zo nu en dan gaan er mensen naar binnen. Het is onduidelijk wat er binnen gebeurt.

De Jemenitische ambassade staat symbool voor de situatie in het land zelf. De rolluiken zijn gesloten, en het is niet duidelijk wat er in het land precies gebeurt. De recente aanstelling van generaal Patrick Cammaert als gezant van de VN, die gaat controleren of strijdende partijen het staakt het vuren respecteren, gaat daar hopelijk verandering in brengen. Want tot nu toe weten we eigenlijk maar beperkt wat er zich afspeelt in Jemen. Behalve de schaarse berichten over mensenrechtenschendingen en de desastreuze humanitaire situatie is Jemen buiten de schijnwerpers van de internationale pers gebleven. Pas sinds kort komen mondjesmaat berichten naar buiten.

Een opstand van een bevolkingsgroep in een relatief onbelangrijk land als Jemen verklaart niet waarom er zoveel internationale steun voor kon worden gemobiliseerd

In Jemen wordt een oorlog uitgevochten die in feite veel groter is dan de strijd tussen de opstandelingen en de regering. Zeker, in 2015 zijn de noordelijke Houthi’s in opstand gekomen tegen de overheid en hebben de toen zittende president, Abdrabbuh Mansur Hadi, verdreven. Dat kwam vanzelfsprekend niet helemaal uit de lucht vallen,  want deze opstand had te maken met de manier waarop de Jemenitische overheid de touwtjes in handen probeerde te houden via een systeem van colportage, dat alleen houdbaar was zolang de economie dat toeliet. De opstand had ook te maken met de gevolgen van de Arabische lente van 2011, die de positie van de overheid in Jemen verzwakte en voor veel Jemenieten teleurstellend verliep. En de opstand had ook zeker te maken met de nauwe banden tussen de overheid en de Amerikanen die er hun drone-aanvallen konden uitvoeren op Al Qaida-doelen. De overheid werd daarvoor gecompenseerd en mede daardoor als vijandig gezien door delen van de bevolking.

 © EU Civil Protection and Humanitarian Aid Operations
 Behalve de schaarse berichten over mensenrechtenschendingen en de desastreuze humanitaire situatie is Jemen buiten de schijnwerpers van de internationale pers gebleven. © EU Civil Protection and Humanitarian Aid Operations

Maar het conflict in Jemen overstijgt al die lokale kwesties. Het is een conflict dat over de hoofden van de Jemenieten wordt uitgevochten tussen regionale grootmachten. De Houthi’s, de opstandelingen, worden er immers gesteund door Iran. Zij hebben er voor gezorgd dat de Jemenitische president heeft moeten vluchten en in ballingschap leeft in Saoedi-Arabië. Hij heeft daar, met succes, een beroep gedaan op de Saoedische regering om hem te helpen de opstand neer te slaan. Daarmee heeft de binnenlandse strijd een internationaal tintje gekregen, en feitelijk veel meer dan een tintje. De coalitie die de opstand in Jemen bestrijdt heeft een brede en diverse samenstelling. Behalve Saoedi-Arabië gaat het om de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, Bahrein, Soedan en oorspronkelijk ook Qatar. Financiële steun en wapens komen van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Dat is een brede coalitie. Een opstand van een bevolkingsgroep in een relatief onbelangrijk land als Jemen verklaart niet waarom er zoveel internationale steun voor kon worden gemobiliseerd. Er is klaarblijkelijk meer aan de hand. Om duidelijk te maken wat er gaande is, is het interessant om de deelname van Soedan eens wat nader onder de loep te nemen.

Volgens sommige bronnen zijn er zo’n 3.000 Soedanese militairen actief in Jemen, waarvan er een aantal zijn gesneuveld. De president van het land, Bashir, wordt gezocht door het Internationaal Strafhof in Den Haag, waar hij wordt aangeklaagd voor zijn rol in Darfur. Soedan werd ook lange tijd gezien als onderdeel van de ‘as van het kwaad’, een term uit de koker van President Bush na de aanslagen in New York op 11 september 2001. Soedan kreeg als onderdeel van die ‘as van het kwaad’ economische sancties opgelegd, een beproefd instrument in de War on Terror. Kortom, Soedan is niet een lieveling van de Westerse wereld. Inmiddels probeert Bashir op allerlei manieren van zijn stigma als misdadiger en steunpilaar voor internationaal terrorisme af te komen. Soedan zoekt naar oplossingen voor conflicten in Afrika zoals in de Centraal Afrikaanse Republiek en in Zuid Soedan. Bashir is in Afrika de nieuwe peacemaker. Daarnaast hij heeft zijn diplomatieke betrekkingen met Iran verbroken. Als onderdeel van de coalitie tegen de Houthi’s positioneert hij zich als de grote voorvechter van de Saoedische belangen in de regio en als tegenstander van Iran. In Jemen gaat het niet om de vraag ‘ben je voor of ben je tegen de opstandelingen?’ maar om de vraag ‘ben je voor of tegen Iran?’

Onder dat motto worden, achter de gesloten luiken, mensenrechten geschonden en is een desastreuze humanitaire situatie ontstaan. De Nederlandse regering heeft, met name in de tijd dat Bert Koenders nog minister van Buitenlandse Zaken was, dit punt bij voortduring onder de internationale aandacht gebracht. Misschien is er daarom een Nederlandse generaal aangesteld om het prille staakt het vuren te gaan monitoren in Jemen, uit erkenning voor de Nederlandse inspanningen. Nederland koos niet voor of tegen Iran, maar voor mensenrechten en dus tegen schendingen. 

De oorlog in Jemen is onderdeel van het grote spel dat gaande is in het Midden Oosten

Maar Patrick Cammaert gaat er, in zijn eigen woorden, een heel erg lastige situatie aantreffen. En met recht, want een van de perverse elementen achter de luiken is dat ook voor Al Qaida, IS, Salafisten en andere fundamentalistische groeperingen in Jemen, de Shiitische Houthi’s de vijand zijn. Zij hebben zich geschaard aan de zijde van de coalitie, en vechten mee met de Saoedische, Soedanese en Egyptische strijdkrachten. Zij profiteren van de anti-Iran agenda. Zij profiteren van de wetteloosheid en de chaos. Zij profiteren van de wapenleveranties. Zij komen versterkt achter de luiken te voorschijn.

Patrick Cammaert in 2012. © UN Women / Flickr
Patrick Cammaert in 2012. © UN Women / Flickr

Het regionale conflict tussen Iran en Saoedi-Arabië speelt ook een rol in Irak, Syrië en Libanon. Daar vindt de confrontatie tussen de grootmachten nog via proxies plaats. In die zin kan de situatie nog verder escaleren en is ‘Jemen’ mogelijk een voorbode van wat ons te wachten staat wanneer dit conflict verder wordt aangewakkerd. Jemen is daarom geen incident. Nee, de oorlog in Jemen is onderdeel van het grote spel dat gaande is in het Midden Oosten. Er worden kanten gekozen. Er wordt bewapend. Er wordt gemobiliseerd. Er wordt ons wijs gemaakt dat een strijd is tussen verschillende religieuze interpretaties. Sommige spelers, zoals de VAE en ook IS, spelen dat spel, met de eigen agenda in hun achterhoofd, van harte mee. Maar het gaat feitelijk om regionale hegemonie. Het gaat om natuurlijke hulpbronnen. En het gaat om de zeggenschap over die hulpbronnen.

Nederland koos er ondanks dit alles voor om geen kant te kiezen, maar uitsluitend de kant van de morele verontwaardiging. Een Nederlander mag het daarom nu helpen oplossen. Laten we hem vooral alle steun geven. Hij zal het hard nodig hebben. Het wordt een zware klus, want opboksen tegen een coalitie die de situatie in het Midden Oosten wil afschilderen als de strijd van het goed (lees Saoedi-Arabië en zijn vrienden) tegen het kwaad (lees Iran) is moeilijk genoeg. Het feit dat Soedan, IS en Al Qaida profiteren van die al te eenvoudige voorstelling van zaken is een teken aan de wand. Het wordt tijd dat de luiken van mijn overburen weer open gaan, en dat de Jemenieten aan de wereld tonen, in al haar ruwheid, waar de schijnbare eenvoud van het verdelen van de wereld in ‘goed´ en ´kwaad’ toe leidt.

Auteurs

Peter Knoope
Senior Associate Fellow bij Instituut Clingendael