Mensenrechten: pijler of hinderpaal van buitenlandbeleid?

Dit jaar viert de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens haar zeventigste verjaardag. Mensenrechten leken lange tijd naadloos te passen in een liberale orde van open en democratische welvaartsstaten, gekenmerkt door internationale en supranationale samenwerking. Nu deze liberale wereldorde wordt uitgedaagd en invloedssferen, landsgrenzen, veiligheid, soevereiniteit en nationale belangen en identiteiten worden geherwaardeerd, rijst de vraag wat dit alles betekent voor de internationale bescherming en bevordering van mensenrechten door intergouvernementele organisaties en staten. Dit vraagstuk speelt niet alleen mondiaal maar ook in Europa, zoals onlangs ook bleek uit het AIV-advies ‘De wil van het volk?’. In dit dossier geven tien deskundigen vanuit verschillende invalshoeken antwoord op de vraag: vormen mensenrechten in 2018 een pijler van dan wel een hinderpaal voor buitenlandbeleid?

70 jaar universele rechten van de mens

In een inleidende historische analyse van de rechten van de mens, geeft gastredacteur en senior adviseur bij Amnesty International Nederland Lars van Troost een overzicht van zeventig jaar universele rechten van de mens. Handzaam, maar wellicht ook verontrustend, gezien de dubbele standaarden in het mensenrechtenbeleid, de voortdurende straffeloosheid voor ernstige mensenrechtenschendingen en het tanende enthousiasme voor mensenrechten als centraal bestanddeel van buitenlands beleid.

Wereldwijd toezicht op mensenrechten

Hoogleraar internationaal publiekrecht aan de Universiteit Leiden Nico Schrijver behandelt het toezicht op de naleving van de rechten van de mens op mondiaal niveau. Wie ziet door de bomen nog het bos, vraagt hij zich af, aangezien er een scala aan internationale toezichtprocedures op de naleving is ontstaan, procedures die voorts vaak los van elkaar werken. Maakt een geïntegreerd internationaal toezicht kans?

De Responsibility to Protect na Libië en Syrië

De responsibility to protect (R2P)werd in september 2005, tijdens een VN-top ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan van de VN, door staatshoofden aanvaard. Moet naar aanleiding van de crises in Libië en Syrië worden geconcludeerd dat R2P ten grave kan worden gedragen? Een complexe realiteit vraagt om een genuanceerd antwoord van Karin Wester, Strategisch Beleidsadviseur Noord-Afrika en Midden-Oosten bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Aanval op het maatschappelijk middenveld

Senior political affairs officer bij Amnesty International Nederland Nicole Sprokel signaleert een wereldwijd ongekende aanval op het maatschappelijk middenveld die de burgerrechten steeds meer inperkt. Deze ontwikkeling heeft zich de laatste vijf jaar dusdanig verbreed, verdiept en versneld, dat er wat haar betreft sprake is van een epidemie. “Deze aanval op burgerrechten maakt steun aan mensenrechtenverdedigers noodzakelijker dan ooit.”

Column: En nou mag agressie ook al niet meer

Vanaf 17 juli 2018 zal het Internationaal Strafhof in Den Haag eindelijk echt rechtsmacht hebben over het misdrijf van agressie. Lars van Troost vraagt zich af of dit goed of slecht nieuws is.

Europese bescherming van mensenrechten anno 2018

In diverse Europese landen heeft het democratisch proces tot een autoritaire bestuurscultuur geleid. In hoeverre lukt het de Raad van Europa, de hoeder van de rechtsstaat, om daadwerkelijk iets in te brengen tegen aantastingen van de rule of law? Hoogleraar Europees Recht aan de Universiteit Leiden Rick Lawson schetst een somber beeld, met vérstrekkende gevolgen voor de hele Europese samenwerking.

Recente uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens

Recentelijk heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) besloten ook zaken in behandeling te nemen waarin geen concrete mensenrechtenschendingen op het spel staan; het toetst dan simpelweg of nationale wetten en nationaal beleid wel aan rechtsstatelijke randvoorwaarden voldoen. Handig volgens de een, een oneigenlijke oprekking van het mandaat volgens de ander, aldus Bart van der Sloot, senior onderzoeker aan de Universiteit Tilburg.

Mensenrechtendeal EU-Turkije: een ‘soft power failure’?

Democratische verhoudingen en een goed functionerende rechtsstaat – en respect voor mensenrechten in het bijzonder – vormen de belangrijkste voorwaarde voor toetreding van landen tot de Europese Unie. Toen deze eis in 1993 werd geformuleerd, heerste binnen de EU de opvatting dat het perspectief van EU-lidmaatschap het ultieme drukmiddel was om kandidaat-leden te stimuleren een goed mensenrechtenbeleid te voeren. In het geval van Turkije is dat niet gelukt. De oorzaak wordt bescheven in deze ‘case study’ door PvdA-Europarlementariër Kati Piri en Clingendael-onderzoeker Jan Marinus Wiersma.

Bilateraal Aanspreken op Mensenrechtenbescherming: Toekomstmuziek in de Europese Unie?

Nu politieke crises Europa op haar grondvesten doen schudden, rijzen er vragen over de toekomst van mensenrechtenbescherming. In hoeverre zullen EU-lidstaten bilateraal samenwerken en durven ze elkaar nog aan te spreken op mensenrechtenkwesties? Quirine Eijkman, Ondervoorzitter van het College voor de Rechten van de Mens, biedt tekst en uitleg.

Nederland gidsland?

Tot slot kijkt docent-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht Peter Malcontent naar de rol van mensenrechten in het Nederlandse buitenlandbeleid. Mogen de mensenrechten zeventig jaar na de afkondiging van de Universele Verklaring nog steeds een hoeksteen van het Nederlands beleid worden genoemd? Zijn conclusie: een gidsland zijn we nooit geweest, maar ondermaats is het ook nu nog altijd niet.

Coverfoto: Gorilla