Opmars van Marine Le Pen: zege in EU-verkiezingen in zicht

Het eurofobe en russofiele Rassemblement National (RN), de partij van Marine Le Pen, gaat in Frankrijk mogelijk de concurrentie verpletteren in de aankomende Europese verkiezingen. Het zou de kroon zijn op de metamorfose van een rechtsextremistische beweging tot ‘een gewone protestpartij’.

Bij de aftrap van de verkiezingscampagne van het Rassemblement National (RN) stond alleen de Franse driekleur naast het spreekgestoelte. De vlag van de Europese Unie was nergens te bekennen. De lijsttrekker van RN in de Europese verkiezingen, Jordan Bardella, tevens partijleider, veinsde de verbazing hierover niet te begrijpen en verwees naar de partijleuze: ‘Frankrijk eerst, dan pas Europa’. Hij en Marine Le Pen, de échte baas van de partij, presenteren de verkiezingsstrijd als een referendum over het presidentschap van Emmanuel Macron. Als ze zich al verwaardigen te spreken over de EU, is dat vooral om haar af te kraken.

Francofiel en eurofoob
Le Pen schrapte in 2017 haar voorstel om Frankrijk uit de EU te halen, de euro af te schaffen en de franc weer in te voeren. Vooral oudere kiezers vreesden daar veel slechts van. “Maar haar denkbeelden komen nog steeds neer op een Frexit; ze wil de EU met gelijkgezinde partijen van binnenuit als een Paard van Troje ondermijnen”, aldus een commentator van de radio-omroep France Inter.

Hij zag af van een lange opsomming van volgens hem onaanvaardbare RN-voorstellen, zoals het altijd laten prevaleren van het Franse recht boven het Europese. De commentator: “Het zegt genoeg dat Marine Le Pen, mocht ze in 2027 tot president worden gekozen, alle Europese vlaggen van openbare gebouwen wil laten verwijderen.”

Mochten de Fransen hier al van op de hoogte zijn, de Frexit-die-niet-zo-mag-heten schrikt hen niet af. Integendeel, volgens alle peilingen gaat Bardella op 9 juni – als Frankrijk naar de stembus gaat voor de Europese verkiezingen – zijn eurofiele naaste concurrent Valérie Hayer, aangewezen door Macron, verpletterend verslaan. De pas 28-jarige Bardella zou kunnen rekenen op 31 procent van de stemmen, bijna tweemaal zoveel als zijn niet zo naaste concurrente met 16 procent. Om het tij te keren heeft Macron volgens de krant Le Monde ministers gesommeerd om op campagne te gaan met Hayer, die tevens leider is van de liberale fractie Renew Europe in het Europees Parlement.

Veel heeft het niet geholpen, zo blijkt uit een reportage waarin burgers in Bretagne de Franse premier Gabriel Attal – op campagne voor Hayer – bijna niets vragen over Europa. Het gaat vooral over ‘binnenlandse’ onderwerpen zoals de koopkracht, de kwakkelende gezondheidszorg op het platteland, de onveiligheid en, natuurlijk, de niet-westerse immigratie – hét stokpaard van het RN.

Zelfs het zware geschut bracht Bardella’s positie geen moment aan het wankelen

Valérie Hayer, van wie weinig Fransen hadden gehoord totdat ze werd benoemd tot aanvoerster van de macronisten, ondervindt in de strijd om de tweede plaats toenemende concurrentie van de socialist Raphaël Glucksmann. Hij is net zoals zijn vader, wijlen de filosoof André Glucksmann, een strijder voor mensenrechten.

De kandidate van de uiterst linkse partij La France Insoumise (LFI) staat op 8 procent. LFI-leider Jean-Luc Mélenchon is net zo eurofoob als Marine Le Pen, maar laat de slag om Europa goeddeels aan zich voorbij gaan. De kandidaat van de gematigd rechtse partij Les Républicains doet het met 7 procent bar slecht. In totaal doet een vijftiental partijen mee aan de Europese verkiezingen, wat Bardella’s voorspelde prestatie van rond de 30 procent extra reliëf geeft.1

Connecties met Rusland
Glucksmann en Hayer vallen Bardella hard aan op het pro-Russische stemgedrag van RN-Europarlementariërs, die – tot de inval in Oekraïne – de ene veroordeling van Rusland na de andere tegenhielden. Op een verkiesbare plaats op de RN-lijst staat bijvoorbeeld Thierry Mariani, die als waarnemer op de Krim het ‘referendum’ over de Russische annexatie prees. Ook na de inval willen Bardella en zijn Europese fractiegenoten niets weten van al te ruime militaire steun aan Oekraïne, een land dat van hen nooit de EU – laat staan de NAVO, in mag. Dat zou Rusland alleen maar tarten.

In een debat met Le Pen noemde Macron de Russische president Vladimir Poetin ooit “uw bankier”, wegens de lening van een Russische bank aan haar partij. Volgens een onderzoek van The Washington Post beschouwt Rusland het RN als een belangrijke bondgenoot om Frankrijk en Europa te destabiliseren. Frankrijks premier Attal noemde de RN-parlementariërs in het nationaal parlement “de troepen van Poetin”.

Zelfs dit zware geschut bracht Bardella’s positie geen moment aan het wankelen, noch deed zijn niet zo gevaarlijke rivale Hayer er haar voordeel mee. ‘Gewone’ Fransen hebben er kennelijk geen boodschap aan.

Partij van de gele hesjes
“Het Rassemblement National is de enige rechtse partij die weet hoe je moet praten met mensen uit het volk, mensen die zich afvragen hoe ze het eind van de maand moeten halen, of ze straks nog werk hebben”, schrijft politiek onderzoeker Luc Rouban in zijn boek La vraie Victoire du RN.2 De ‘echte overwinning’ uit de titel van het boek slaat op het succes van het RN bij de presidents- en parlementsverkiezingen van 2022. Macron versloeg Le Pen toen ruim, maar niet eerder hadden zo veel Fransen op haar gestemd. Bij de kort daarop gehouden parlementsverkiezingen kreeg het RN 89 van de 577 zetels in de Assemblée Nationale, en werd daarmee de grootste oppositiepartij aan de rechterzijde.

Marine Le Pen doet het daar goed; ze handhaaft een ijzeren discipline in haar fractie. Soms stemt ze mee met links, en dan weer met de gematigd rechtse regering. Volgens Rouban draagt dit bij aan de stijgende acceptatie van het RN als een ‘normale’, niet langer extreemrechtse, racistische partij.

RN-stemmers achten immigratie niet als het grootste probleem van Frankrijk; dat is de angst te vervallen in armoede en het verval van normen en waarden

Rouban memoreert dat bij de presidentsverkiezingen van 2022 Le Pen haar beste resultaten behaalde op de Franse Antillen en in andere overzeese gebieden, waar de overgrote meerderheid van de bevolking zwart is. Antillianen beletten lang geleden nog het vliegtuig met aan boord haar vader Jean-Marie Le Pen te landen op Martinique. De goede verkiezingsresultaten van zijn dochter op de eilanden bevestigen het succes van de ontdemonisering van de in 1972 mede door haar vader opgerichte partij.

Het Front National van Jean-Marie Le Pen was, zoals Rouban stelt, een heel andere partij dan de huidige, die sinds 2011 wordt geleid door zijn jongste dochter. In 2018 veranderde ze de naam in Rassemblement National. Drie jaar eerder royeerde ze haar vader na zijn zoveelste racistische en antisemitische sneers.

Het RN was – en is – volgens Rouban dé partij van de gele hesjes, de gilets jaunes, die Frankrijk enkele jaren geleden wisten plat te leggen. De oproerkraaiers zijn vaak aanhangers van Marine Le Pen, die zich tijdens de soms gewelddadige revolte op de achtergrond hield. Gaucho-lepénistes worden ze wel genoemd: hun eisen gelden als links (de gauche), maar ze rekenen op Le Pen om hen te steunen. Het zijn in overgrote meerderheid Fransen die het niet breed hebben, veelal behorend tot de verarmde middenklassen; mensen die zich verweesd voelen na de teloorgang van het gaullisme, aldus Rouban.

De kiezers van RN zijn in de regel armer en jonger dan die van andere partijen. Ze denken niet per se racistisch, maar achten in overgrote meerderheid de islam een probleem voor Frankrijk. Linkse kiezers vinden dat overigens ook, maar volgens Rouban in minder grote mate.

RN-stemmers achten immigratie niet als het grootste probleem van Frankrijk; dat is de angst te vervallen in armoede en het verval van normen en waarden. Hier wijken ze af van aanhangers van die andere zeer rechtse politicus, Eric Zemmour, voor wie niet-westerse immigratie dé bron is van Frankrijks ellende. Zijn kiezers zijn welvarender, beter opgeleid en ouder dan de marinistes. “Het RN is steeds meer uitgegroeid tot een gewone protestpartij, de beschuldigingen van racisme en fascisme komen eigenlijk alleen nog van oudere Fransen”, schrijft Rouban.

Verruwing en verrechtsing
De verrechtsing van het electoraat is volgens Rouban vooral te verklaren door de talloze islamitische terreuraanslagen, met name die in 2015, die bijna uitsluitend werden gepleegd door nazaten van Arabische immigranten. De moorden op leraren Samuel Paty in 2020 en Dominique Bernard in 2023, gepleegd door islamisten uit de Kaukasus, bewezen ten overvloede de link tussen terreur en immigratie.

Onder leiding van Marine Le Pen wist haar partij kiezers te trekken uit sociale klassen die daarvoor trouw waren aan de socialistische en communistische partijen, zoals arbeiders, werknemers in de gezondheidszorg en lagere ambtenaren die veel in contact staan met het publiek. Deze groepen maken de verruwing van de samenleving en de daarmee samengaande botte omgangsvormen van dichtbij mee. Zelfs leerkrachten – ooit trouwe stemmers op linkse partijen – stellen nu in steeds groteren getale vertrouwen in ‘Marine’ en andere RN-politici. Politiemensen waren al veel eerder overtuigd van haar kwaliteiten.

Zijn schrikbeeld: de voorspelde zege bij de Europese verkiezingen als opmaat tot het aantreden van présidente Marine Le Pen drie jaar later

De kans groeit dat Le Pen in 2027 slaagt waar ze drie keer eerder faalde: het winnen van de presidentsverkiezingen. Voormalig topambtenaar Aquilino Morelle sloeg de schrik om het hart bij het zien van de peilingen, die aangeven dat Le Pen over drie jaar elke tegenstander kan verslaan (Macron is na twee ambtstermijnen niet herkiesbaar).

In zijn boek La Parabole des Aveugles3 constateert Morelle dat Marine Le Pen is uitgegroeid tot het boegbeeld van het ‘volkse’ Frankrijk. Met cijfers staaft hij de indrukwekkende opkomst voor de vrouw die in de tweede ronde van de laatste presidentsverkiezingen 13,3 miljoen stemmen kreeg. In 2017 waren dat er 10,6 miljoen. En in 2012, bij haar eerste poging, trok ze 6,4 miljoen kiezers. Haar vader kreeg bij zijn eerste poging in 1974 slechts 190 duizend stemmen. “Tussen 1974 en 2022 is het aantal Fransen dat stemde op vader en dochter Le Pen met 70 vermenigvuldigd.”

Cynisch constateert Morelle: “Ziedaar het resultaat van de pogingen van de afgelopen vijftig jaar om het FN en later RN te demoniseren.” Hij verwijst ook naar de vergeefse pogingen van rechtse en linkse regeringen om de Le Pens de wind uit de zeilen te nemen met strenge anti-migratiewetten. Dat waren er 21 sinds 1990. Toch is het aantal immigranten sinds 2000 toegenomen met 36 procent. Morelle constateert een “immigration de peuplement”: andere, voornamelijk niet-westerse, volken vestigen zich zo massaal in Frankrijk dat de autochtone bevolking zich steeds meer verdrongen voelt. Hier lijkt de schrijver, ooit assistent van de linkse president François Hollande, gevoelig voor de theorie van de grand remplacement, de omvolking.

Morelle herinnert aan president Macrons uitspraak dat leden van de bourgeoisie geen last hebben van niet-westerse immigranten; zij komen immers zelden met hen in aanraking. Heel anders is dat voor de classes populaires die zich erdoor bedreigd kunnen voelen, ook in hun Franse identiteit. Vooral de linkse partijen moeten volgens hem stoppen Le Pens aanhangers te minachten als aso’s of fachos. “Er is haast geboden”, maant Morelle, de zoon van Spaanse immigranten. Zijn schrikbeeld: de voorspelde zege bij de Europese verkiezingen als opmaat tot het aantreden van présidente Marine Le Pen drie jaar later.

• 1In 2019 was Bardella voor het eerst Europees lijsttrekker van het RN. Hij versloeg met 23,34 procent op het nippertje Macrons toenmalige kandidaat Nathalie Loiseau.
• 2Luc Rouban, La vraie Victoire du RN, Parijs: SciencesPo Les Presses, 2022.
• 3Aquilino Morelle, La Parabole des Aveugles Parijs: Grasset, 2023.