Terug naar archief
Author(s):
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Corona: stresstest voor semi-geglobaliseerde wereld

19 Mar 2020 - 08:44

In sciencefiction-thrillers zijn er twee soorten virussen die de wereld totaal ontwrichten: een computervirus of een ziektevirus. Met dat laatste hebben we nu in het echte leven te maken. Opeens bevinden we ons midden in een huiveringwekkende film: een virus raast over de wereld, en stort land na land in crisis. Een volksgezondheidscrisis, een economische crisis uit de zwaarste categorie en de samenleving in lockdown. Wat een ongekende ramp! 

Burgemeester De Blasio van New York hoorde ik deze week op CNN zeggen dat we hier, qua historisch vergelijkingsmateriaal, te maken hebben met een combinatie van de Spaanse Griep uit 1918 en de Great Depression uit de jaren 1930. Een optelsom van plagen.  

Dit levert een ongekende beproeving op voor de hele wereld. Een beproeving in onzekerheid ook, want niemand weet precies waar en hoe dit zal eindigen. President Macron stelt dat Frankrijk in staat van oorlog is, in gevecht met een onzichtbare vijand: “Met alle middelen voeren we een gezondheidsoorlog.” Dat doet denken aan het concept van de ’volksoorlog’, waarmee President Xi China heeft weten te mobiliseren en disciplineren in de strijd tegen het coronavirus.

Leidt deze stresstest van onze wereldsamenleving tot grootscheepse veranderingen?

Elk land lijkt vooral bezig met zijn eigen binnenlandse oorlogsvoering. Een rampsituatie leidt in eerste instantie tot nationale, naar binnen gekeerdheid – zoals we ook in de Europese Unie kunnen zien. De grenzen gaan dicht, de ophaalbruggen worden opgehaald, vrij verkeer van personen en de luchtvaart wordt aan banden gelegd. Surrealistische maatregelen in een wereld die zo sterk aan het globaliseren was. Waar families steeds meer van elkaar gescheiden leven op verschillende werelddelen, waar kinderen met studiebeurzen op andere continenten studeren en mondiale bedrijven via internationale waarde- en productieketens aan elkaar vastgeklonken zijn.

Hoe zal onze geglobaliseerde, geïndividualiseerde wereld op deze biologische catastrofe reageren? We hebben het over een precedentloze schok na decennia van veiligheid, welvaart en geluk. Leidt deze stresstest van onze wereldsamenleving tot grootscheepse veranderingen? Een fundamentele reset van het politieke en economische bestel?

Sommigen rekenen zich snel rijk. Ook al is de coronacrisis nog maar net onder ons, en hebben we geen idee over de ernst van de mogelijke gevolgen, er zijn mensen die de coronacrisis gretig omhelzen als wegbereider van hun ideologisch gelijk.

Zo zou het coronavirus volgens sommigen een probaat middel zijn tegen populisme en neoliberalisme. Immers, de macht van de experts en de wetenschap is door de coronacrisis weer hersteld tegenover de volksonderbuik en het fake-nieuws van de populisten. En ook de staat is weer terug van weggeweest. De overheid en de publieke sector blijken, als het er echt op aan komt, de vitale, dragende kracht van de samenleving. Hoe vulgair en materialistisch ziet onze neoliberale marktsamenleving er dan opeens uit.

Opportunistisch wensdenken in een veel te vroeg stadium van wat een heuse catastrofe kan worden

Aan de andere kant zijn er de nationaal-populisten die juist roepen dat de natiestaat helemaal terug is, en dat Europese en internationale samenwerking er op het moment suprême niet toe zouden doen. Dan wordt teruggegrepen op de nationale gemeenschap en gaan de grenzen op slot.

Weer anderen roepen dat rampen altijd en overal leiden tot altruïsme en solidaire gemeenschapszin. Dat zijn de Bregmannianen, die van mening zijn dat de meeste mensen deugen. Christelijke gelovigen hoorde ik hardop bidden dat deze crisis “ons dichter bij God zou brengen en dichter bij elkaar”.

Ik vrees dat al deze claims allemaal veel te voorbarig zijn. Opportunistisch wensdenken in een veel te vroeg stadium van wat een heuse catastrofe kan worden. Al deze pogingen om een zich nog maar net ontwikkelende wereldramp voor het eigen karretje te spannen, zijn onverantwoordelijk.

Het heeft er alle schijn van dat de coronacrisis een langdurige aangelegenheid gaat worden en in heel verschillende fasen zal verlopen. Dus na een aanvankelijke nationale gerichtheid op dit moment, zou de coronacrisis bijvoorbeeld alsnog tot EU-coördinatie kunnen leiden. Met uitwisseling van ervaring, de financiering en productie van gemeenschappelijke middelen (beademingsapparaten) en solidaire steun voor extra zwaar getroffen regio’s zoals Noord-Italië.

De coronacrisis is al veel internationaler dan het aan de oppervlakte lijkt

Het kan zijn dat de wereld tot vormen van internationale samenwerking in staat is, die we nu nog niet voor mogelijk houden. De coronacrisis is al veel internationaler dan het aan de oppervlakte lijkt. We beleven de coronacrisis mondiaal. Allemaal kijken we voortdurend naar elkaars ervaringen, of het nu om Wuhan, Singapore of Noord-Italië gaat. Daarnaast functioneert de wetenschappelijke gemeenschap altijd al internationaal, en wisselt kennis, data en praktijken uit.

Maar een scenario van toenemende geopolitieke competitie is ook denkbaar. Zie hoe de Amerikaanse president Trump corona kwaadaardig het “China Virus” noemde, daar waar China van het coronavirus een Amerikaanse samenzwering probeerde te maken. Of zie hoe president Trump als een horkerige zakenman een bod deed op een Duits bedrijf om het aldaar ontwikkelde anti-coronavaccin voor America First op te eisen.

De economische fall-out van de volksgezondheidcrisis kan een naargeestige strijd om schaarse middelen tot gevolg hebben, zoals er nu al mondiaal gevochten wordt om gezichtsmaskers en coronatests. Rampen kunnen net zo goed leiden tot een roep om autoritair leiderschap als tot solidaire gemeenschapszin en broederschap.

Hoe dan ook, we staan aan het begin van een ongekende beproeving, nationaal en internationaal. We kunnen daarover pas echt zinnige dingen zeggen, als we beter weten hoe de coronacrisis zich zal ontvouwen.

Auteurs

René Cuperus
A.i. Hoofdredacteur van de Clingendael Spectator