Terug naar archief
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Hoe China politieke munt wil slaan uit het Coronavirus

11 Feb 2020 - 13:53

In de gehele wereld hebben media zich uitgebreid gestort op berichtgeving over de crisis rondom de uitbraak van het (2019-nCoV) Coronavirus. Ook in China staan de media bol van berichten over de strijd tegen het virus. Wat daarbij opvalt is dat een flink aantal Chinese media-outlets de afgelopen weken opmerkelijk open en kritisch heeft kunnen rapporteren over de crisis. 

Zo publiceerden ze diepgaande rapportages over het wekenlang verzwijgen en bagatelliseren van de ernst van de situatie door de autoriteiten in Wuhan. Ook schreven de Chinese media uitgebreid over hoe de jonge arts Li Wenliang, die zijn collega’s in december van het afgelopen jaar berichtte over het nieuwe virus, werd onderworpen aan censuur en intimidatie door de lokale politie.

Lang zal deze relatieve persvrijheid echter niet meer duren. Nu het overlijden van dokter Li een katalysator is geworden voor het ongenoegen van de Chinese bevolking over het gebrek aan volledige openheid in China en de Chinese sociale media explodeerden met berichten vol kritiek op de autoriteiten en de behandeling van dokter Li, haalt de regering de teugels van censuur snel strakker aan. 

Ook in eerdere crises was het afgelopen met de ruimte voor kritische Chinese journalistiek toen het publieke sentiment zich tegen de overheid keerde

De kritische berichten op Chinese sociale media als Weibo en WeChat werden binnen enkele uren verwijderd en de eerste regels voor versterkte censuur zijn inmiddels uitgevaardigd. Hier is een duidelijke parallel te trekken met eerdere crises rondom de SARS-epidemie in 2003 en de aardbeving in Sichuan van 2008. Ook daar was het afgelopen met de ruimte voor kritische Chinese journalistiek op het moment dat het publieke sentiment zich tegen de overheid begon te keren.

Wat dan rest is de Chinese officiële berichtgeving die flink gepolitiseerd is en alleen een oppervlakkig en positief beeld schetst van China’s aanpak van de crisis. Binnenlands is de politieke hoofdboodschap dat de Chinese Communistische Partij (CCP), en bovenal President Xi Jinping, een centrale en heroïsche rol speelt in de ‘volksstrijd’ tegen het Coronavirus. 

President Xi is weliswaar opvallend weinig zichtbaar deze dagen, maar dat maakt de pers niet minder lovend: zij schrijft dat het aan zijn persoonlijke aanwijzingen en planning te danken is dat de crisis zo “effectief en ordentelijk” wordt aangepakt. De officiële Chinese krant Volksdagblad betoogt dat zolang het Chinese volk zich maar dicht rondom de CCP en Xi Jinping schaart, het deze strijd tegen het Coronavirus kan winnen. 

Ook andere officiële kranten benadrukken nog eens dat China’s politieke systeem grote ‘institutionele voordelen’ biedt voor het voeren van deze strijd. Waar er al binnenlandse politieke kritiek wordt geuit, heeft dat duidelijk ten doel de politieke stabiliteit in China te handhaven. 

Om de woede van de Chinese bevolking te sussen, zullen er ongetwijfeld politieke koppen gaan rollen in Wuhan

Zo meldden de Chinese media dat de centrale regering na het overlijden van dokter Li meteen onderzoeksteams naar Wuhan heeft gestuurd. Om de woede van de Chinese bevolking te sussen, zullen er ongetwijfeld politieke koppen gaan rollen in Wuhan.

Ten aanzien van het buitenland is de kritiek veel uitgebreider en ook hier worden politieke doelen gediend. Zo hekelen de Chinese media het dichtgooien van de grenzen voor Chinese burgers of voor vluchten uit China, zoals bijvoorbeeld Japan, Rusland, en de Verenigde Staten doen. Daarnaast bekritiseren ze de discriminatie van Chinese burgers in het buitenland en de manier waarop sommige politici, met name in de Verenigde Staten, proberen politieke en economische munt te slaan uit de crisis. 

Ook is er veel Chinese kritiek op cartoons over de uitbraak van het Coronavirus, deze zouden door het Chinese volk als kwetsend ervaren worden. Diplomaten over de gehele wereld dringen erop aan dat Westerse media zich onthouden van het publiceren van zulke cartoons. 

Daarmee doen zij in feite een verkapt verzoek om zelfcensuur. Het is ook maar de vraag of het Chinese volk zich daadwerkelijk gekwetst voelt; op Chinese sociale media maken Chinese burgers zelf ook veel grappen over de situatie. 

De Chinese regering suggereert dat het een dubbele strijd moet voeren: niet alleen tegen het Coronavirus, maar ook tegen een vijandige buitenwereld

Net zoals de berichtgeving over het Coronavirus binnenlands het politieke doel van verheerlijking van de Partij en het leiderschap van Xi Jinping dient, worden kritische en onwelgevallige internationale reacties op Beijings aanpak van de crisis weggezet als een gebrek aan solidariteit met het China. 

De Chinese regering suggereert daarmee dat het een dubbele strijd moet voeren: niet alleen tegen het Coronavirus, maar ook tegen een vijandige buitenwereld. Op deze manier wordt het ‘wij-zij gevoel’ in China versterkt, waarbij de Chinese ‘wij’ heroïsche daden verricht, en de buitenlandse ‘zij’ China in deze moeilijke tijden steun ontzegt of zelfs tegenwerkt. 

Of deze poging om politieke munt te slaan uit de crisis rond het Coronavirus succes zal opleveren, is nog maar de vraag. Ook de huidige situatie bevestigt weer eens dat de Chinese bevolking heel goed weet dat de officiële berichtgeving in China niet te vertrouwen is.

Auteurs

Ingrid d'Hooghe
Senior Research Associate Clingendael