Terug naar archief
Author(s):
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Kijk niet naar Rusland maar naar China's impact op de Balkan

11 Dec 2019 - 11:01

In de verschuivende machtsbalans in Europa staat de westelijke Balkan centraal. Hoewel in West-Europa de aandacht vooral naar de toenemende rol van Rusland in de westelijke Balkan uitgaat, is de opkomst van China in die regio op de lange termijn belangrijker.

China doet immers inmiddels al volop zaken op de Balkan. Het land investeert in cruciale projecten, zoals in fabrieken en kolen- en kerncentrales. Dat de Chinezen in de westelijke Balkan aankwamen met koffers vol geld is een opmerkelijke tegenstelling met het Westen dat – via de Europese Unie (EU) – veel belooft maar weinig levert. China heeft daarentegen inmiddels voor honderden miljoenen euro's aan leningen op de Balkan uitstaan.

Hoe verder weg de toetreding van Balkanlanden tot de EU lijkt, hoe aantrekkelijker de Chinese investeringen zijn

Hoe verder weg de toetreding van Balkanlanden tot de EU lijkt, hoe aantrekkelijker de Chinese investeringen zijn. Verscheidene Westerse China-deskundigen vrezen dat sommige landen de grote leningen niet kunnen terugbetalen en dat ze daarom bedrijven en projecten aan de Chinezen zullen moeten overdragen.

China streeft er al enige tijd naar om Azië en Europa met elkaar te verbinden. Door onder andere wegen, spoorlijnen en havens aan te leggen, wil het land een nieuwe, 21ste-eeuwse zijderoute creëren. Het is daarbij voor China aantrekkelijk dat in de Balkanlanden nog geen strenge(re) EU-regels gelden.

Een land dat vooral geografisch gezien belangrijk is voor de Chinezen is Servië. Daarom zet China daar in op grote energieprojecten en infrastructuur. Bovendien is in Servië de Kosovo-oorlog niet vergeten; China koos daarin de kant van Servië en erkent Kosovo nog altijd niet.

Servië heeft inmiddels honderden miljoenen euro's geleend van China. Cruciale bedrijven zoals de staalfabriek zijn in Chinese handen. Maar Belgrado heeft ook een nieuwe brug over de Donau gekregen, die gebouwd is door de Chinese Road and Bridge Corporation.

Servië heeft het geleende geld hard nodig, maar daar wil China wel wat voor terug: ‘voor wat hoort wat’. En hoewel Chinezen de leningen voor projecten verstrekken, zijn het ook vooral Chinezen die het werk uitvoeren.

Voor de Chinezen is het makkelijker om een land binnen te komen dat geen lid van de EU is, want er zijn geen beveiligingen door EU-instituties

De ontwikkelingen in Griekenland zullen in de nabije toekomst ook gevolgen hebben voor de Balkan-landen. China en Griekenland zijn namelijk recentelijk een investering van ruim 600 miljoen euro in de haven van Piraeus overeengekomen. China ziet de haven van Piraeus als strategisch gunstig om producten vanuit Azië naar de Balkan en verder te vervoeren.

Het geld voor de haven van Piraeus is afkomstig van het Chinese staatsbedrijf COSCO Shipping, dat sinds 2016 al 51 procent van de haven in handen heeft. China investeert al sinds 2009 in de haven, toen COSCO een groot deel van de containerterminals overnam. De containerhaven is inmiddels qua omzet de tweede in de Middellandse Zee en de zesde in Europa. In de toekomst kan Piraeus niet alleen de grootste haven in de Middellandse Zee worden, maar wellicht ook de grootste van Europa.

Zo breidt China vanaf de haven zijn invloed in Europa uit. Er komt een hogesnelheidslijn en grensoverschrijdende snelwegen die de Balkan-landen en de EU verbinden.1

Voor de Chinezen is het makkelijker om een land binnen te komen dat geen lid van de EU is, want er zijn geen beveiligingen door EU-instituties. Bovendien zijn de deals met de Chinezen niet transparant en ook niet openbaar.

De Europese Unie heeft Servië en andere Balkan-landen al in 2025 het lidmaatschap in het vooruitzicht gesteld. Maar Brussel zou daarmee ook Chinese invloed binnenhalen. Want uiteindelijk verwacht China wel een zekere politieke toegeeflijkheid van de Balkan-landen.

Beijing financiert en handelt op basis van wederzijds respect. Anders dan Brussel, stelt Beijing geen politieke voorwaarden of eist een zorgvuldige boekhouding. China prioriteert ontwikkeling boven zaken zoals hervorming en mensenrechten.

In de huidige wereldwanorde moeten de geopolitieke belangen soms prevaleren

Inmiddels hebben 27 van de 28 EU-ambassadeurs in Beijing een rapport opgesteld waarin zij China's 'zijderouteproject' scherp bekritiseren. Volgens hen belemmert het plan de vrije handel en krijgen Chinese bedrijven hierdoor een voordeelpositie.

Kort samengevat is er sprake van een gebrek aan urgente betrokkenheid van de EU bij de westelijke Balkan. Niettemin is de wens lid te worden van de EU diepgeworteld in de regio. De belangrijkste troef die de EU nog altijd in handen heeft, is dan ook het perspectief op toetreding.

Het zou echter nog vele jaren kunnen duren voor de Balkan-landen lid zijn van de EU. Die tijd is de EU waarschijnlijk niet gegund. Hoewel de EU bekend staat als waardegemeenschap, moeten in de huidige wereldwanorde de geopolitieke belangen soms prevaleren. Kortom, toetreding van de Balkan-landen tot de EU moet hoge prioriteit krijgen.

Auteurs

Kees Homan
Veiligheidsdeskundige en Generaal-Majoor der Mariniers, b.d.