Terug naar archief
Author(s):
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Oekraïne-oorlog vraagt om een stabieler Frankrijk

01 Jun 2022 - 16:04

Emmanuel Macron heeft de presidentsverkiezingen gewonnen. Niet meer met de glans van de ‘Franse Obama’, maar toch was zijn herverkiezing bijzonder, gelet op de grote verdeeldheid en fragmentatie in Frankrijk. Macron heeft te maken met een aanzienlijke antistemming in eigen land, die zich wil laten gelden bij de verkiezingen voor de Assemblée nationale (het Franse lagerhuis) op 12 en 19 juni.

Gebruikelijk is dat een gekozen president bij de parlementsverkiezingen een meerderheid behaalt, maar nu zijn de kaarten anders geschud. Onder leiding van Jean-Luc Mélenchon, de charismatisch, demagogische leider van radicaal links, hebben alle linkse en progressieve krachten – van De Groenen tot de Socialistische Partij (PS) – zich min of meer verenigd in de beweging Nupes (Nouvelle Union populaire écologique et sociale).

Mélenchon streeft na in deze ‘derde ronde’ premier te worden, naast en tegenover Macron, oftewel in samenwoning (het zogenaamde cohabitation). Om deze reden is president Macron na zijn herverkiezing in campagnemodus gebleven. Zo heeft hij zijn partij hernoemd van La République en marche naar Renaissance. Daarnaast heeft hij een nieuwe vrouwelijke premier benoemd: Elisabeth Borne, zijn voormalige minister van Werkgelegenheid en oud-medewerkster van PS-ministers. 

Mocht Macron zijn parlementaire meerderheid verliezen, dan zal hij binnenlands wel verzwakt zijn, maar in de internationale, Europese en defensiepolitiek zal hij zijn stempel kunnen blijven drukken

Weinig peilingen wijzen op een overname door links. Eerder wordt een kleine meerderheid voor Macron verwacht.1  Daar komt bij dat in de Vijfde Republiek een Franse president over sterke volmachten en privileges beschikt. Mocht Macron zijn parlementaire meerderheid verliezen, dan zal hij binnenlands wel verzwakt zijn, maar in de internationale, Europese en defensiepolitiek zal hij zijn stempel kunnen blijven drukken.

Daarvan heeft Macron al een voorproefje laten zien tijdens zijn ambitieuze rede in Straatsburg op de Dag van Europa, bij de slotceremonie van de Conferentie over de Toekomst van Europa.2  In zijn toespraak riep hij niet alleen op verdere stappen te zetten op de weg naar een efficiëntere en onafhankelijkere Europese Unie. Hij sprak zelfs van een “communauté politique européenne als politiek voorportaal met name voor een land als Oekraïne, om zo (nog) niet-EU-leden geopolitiek bij Europa te betrekken tegenover autocratische dreiging.

De brandende vraag is echter: hoe kan Macron tijdens en na zijn tweede (en laatste) termijn een ‘revolutie’ van het Franse rechts- en linksradicalisme voorkomen? Daar waar tijdens zijn eerste termijn – ondanks de belofte van verzoening – het stemmenaandeel van anti-systeem Frankrijk is toegenomen (Marine Le Pen, Mélenchon en niet-stemmers), moet zijn tweede termijn het tegenovergestelde bewerkstelligen.

De fragiele politieke toestand in Frankrijk vormt een aanzienlijk risico voor Frankrijk en het Europees project

Er is wel enige reden tot zorg, want Macron moet na de komende vijf jaar stoppen, en zijn partij is niet sterk geworteld en georganiseerd, met weinig opvolging in zicht. Riskant is ook dat het traditionele politieke midden van de PS en De Republikeinen (LR) al eerder vernietigd werd, en dat de Republikeinse mobilisatie tegen extreemrechts dus niet meer volledig intact is.

Deze fragiele politieke toestand in Frankrijk vormt een aanzienlijk risico voor Frankrijk en het Europees project. Business as usual zal voor Macron niet genoeg zijn. De koers en het beleid behoeven bijstelling – zowel nationaal als in Europa – om de voedingsbodem van het protest en wantrouwen aan te pakken. Zo kan een anti-systeemrevolutie worden voorkomen.

President Macron lijkt zich hiervan bewust. Niet voor niets was zijn overwinningsspeech uiterst ingetogen en gericht op verzoening. Ook wil hij voorafgaand aan de aankondiging van nieuw regeringsbeleid eerst een groot overleggesprek organiseren met Franse maatschappelijke organisaties en burgers. Verder lijkt hij na te denken over een alternatieve samenstelling van zijn kabinet, en daarin na de parlementsverkiezingen mensen te willen opnemen die een verbinding kunnen maken met het anti-systeem Frankrijk. Dit alles om ervoor te zorgen dat de kloof tussen la France d’en haut (het Frankrijk van boven) en la France d’en bas (het Frankrijk van beneden) – tussen hoge en lage inkomens, tussen de dynamische metropolen en de gedeprimeerde periferie – enigszins wordt gedicht.

Fundamenteler is dat wordt onderkend, in Frankrijk en elders, dat ‘het systeem’ niet meer voor iedereen goed werkt. Dat velen zich daardoor niet langer gerepresenteerd of gerespecteerd voelen. In zijn tweede termijn zal president Macron beleid moeten ontwikkelen voor deze twee verschillende gedaanten van Frankrijk.

Dit zal nodig zijn voor de politieke-maatschappelijke stabiliteit van Frankrijk, en die van Europa. Juist in een tijd dat Europa en het Westen uitgedaagd, bedreigd en aangevallen worden door autocratische machten, zijn er krachtige, stabiele democratieën nodig. Geen fragiele, verdeelde, gepolariseerde samenlevingen. Er staat dus veel op het spel in het Frankrijk van Macron. 

 

Deze column is gebaseerd op een Clingendael Alert van de auteur.

Auteurs

René Cuperus
A.i. Hoofdredacteur van de Clingendael Spectator