Westerse strategie moet meer zijn dan diplomatieke isolatie

De oorlog in Oekraïne heeft een diepgaande impact op het wereldsysteem, op een dusdanige manier dat alles met elkaar verbonden dreigt te raken. Dat blijkt ook tijdens onze gesprekken met diplomaten en medewerkers van internationale organisaties.

De regeringen van de meeste westerse landen lijken niet langer te geloven in enige diplomatieke dialoog

Zo merkt een diplomaat uit Latijns-Amerika fijntjes op dat zijn regering gelooft dat “beide kampen een verantwoordelijkheid hebben in dit conflict”. Hij stelt dat de Oekraïne-oorlog zich eigenlijk in de periferie afspeelt en dat hij “een conflict in het nieuwe hart van de wereldpolitiek [(lees: Zuid-Chinese Zee, Taiwan)]” vreest.

Diplomaten van meerdere Europese landen kloppen zichzelf op de borst dat “we Rusland in de internationale organisaties isoleren”. Maar verder lijkt er geen echt plan te zijn. Op onze vraag hoe lang men dat kan volhouden komt in het beste geval het antwoord: “Dat is een goede vraag.” De regeringen van de meeste westerse landen lijken niet langer te geloven in enige diplomatieke dialoog. Dit roept de vraag op of men daardoor de kloof tussen Oost en West – en ook het wederzijds wantrouwen – niet verder aanscherpt. 

Topmedewerkers van multilaterale organisaties gaven aan dat het multilaterale stelsel op meerdere terreinen – zelfs het technische domein – aan het vastlopen is. Dit komt door de oplopende spanningen tussen enerzijds een westers blok aangevuld met haar partners in Azië en anderzijds een losse Chinees-Russische coalitie aangevuld met enige Afrikaanse landen.

Gaat straks het huidige multilaterale systeem het lot van de oude Volkenbond achterna? Het discours van de Britse burggraaf Robert Cecil, één van de architecten van de Volkenbond, flitst door mijn hoofd in een zaal van het Palais des Nations die we bezoeken. Op 8 april 1946 zei hij: "Laat ons stoutmoedig verklaren dat agressie, waar dan ook en hoe dan ook verdedigd, een internationale misdaad is, dat het de plicht is van elke vredelievende staat om zich ertegen te verzetten en alle geweld te gebruiken dat nodig is om het de kop in te drukken. […] Ik durf mijn toehoorders erop te wijzen dat het grote vredeswerk niet alleen berust op de beperkte belangen van onze eigen naties, maar nog meer op die grote principes van goed en kwaad waarvan naties, net als individuen, afhankelijk zijn. De Volkenbond is dood. Lang leve de Verenigde Naties."

Genève leek soms gewaad in een sfeer van 'drôle de guerre', waarbij vele ogen op Moskou gericht waren.1  De toekomst van het multilaterale systeem is namelijk onherroepelijk verbonden aan de wijze waarop de relatie tussen de grootmachten verder evolueren.

Welke geopolitieke consequenties had het staatsbezoek van Xi aan Poetin? In het weekend van het Chinese ballonincident in de Verenigde Staten in februari 2023 verklaarde China nog dat men bereid was om de volgende stap te zetten in het strategisch partnerschap met de Russische Federatie. De toegenomen spanningen tussen de VS en China in de ‘Indo-Pacific’ leken Beijing ertoe te hebben bewogen om kamp te kiezen. China steunde Moskou al in de vorm van ‘niet-dodelijke’ hulp, maar straks misschien ook in de vorm van wapens. Het Kremlin was dus waarschijnlijk erg verheugd met Xi’s bezoek aan Moskou. Veel ceremonies, een rode loper, een toast. Maar, waar bleef de vermelding van dat strategisch partnerschap? Waar bleven de concrete projecten, met uitzondering van de aanleg van een tweede gaspijpleiding?

Als we niet meer proberen moeilijke gesprekken aan te gaan, wordt het enige alternatief verdeeldheid en conflict

De facto was de topbijeenkomst een onderdeel van hun ‘guerre des mots’ met het Westen, waarbij via retoriek werd aangegeven hoezeer het Westen beide landen had samengebracht. Wie voorbij de ceremoniële uiterlijkheden kijkt, komt misschien wel tot de conclusie dat beide leiders elkaar ‘gebruiken’ zonder echt tastbare game changers. Voor Poetin helpt het dat hij kan aantonen dat Moskou niet geïsoleerd staat. Voor Xi Jinping is het belangrijk dat China centraal gepositioneerd wordt, zonder daarbij concessies te doen of daadwerkelijk kamp te kiezen.

Wie onze inzichten uit Genève en Moskou aan elkaar verbindt, kan niet anders dan bezorgd zijn over de huidige evoluties in het wereldsysteem. Er dreigt een vorm van patstelling in de internationale verhoudingen, die verlammend maar ook agiterend zou kunnen werken. De westerse strategie moet meer zijn dan ‘diplomatieke isolatie’. Hoe diep de verdeeldheid in het wereldsysteem ook is, als we niet meer proberen moeilijke gesprekken aan te gaan, wordt het enige alternatief meer verdeeldheid en conflict. Wellicht moet de druk van de ketel in de ‘Indo-Pacific’ om Beijing te begeleiden naar andere keuzes, weg van een traject waarbij China en Rusland gaan samenklitten tégen een westers ‘blok’. Anders zal de geopolitieke blokvorming zich nog verder versterken.