Chinees woordspel in Genève bedreigt mensenrechtensysteem

Er staat veel op het spel tijdens de komende zitting van de Mensenrechtenraad in Genève. Niets minder dan het mensenrechtensysteem zelf wordt bedreigd door de resolutie die China wil indienen om “samenwerking te bevorderen op het gebied van mensenrechten die wederzijds voordeel opleveren.” Het klinkt positief, maar goede verstaanders begrijpen dat de tekst van de resolutie een aanval is die de essentie van het VN-mechanisme op zijn kop kan zetten.

Het Chinese voorstel benadrukt dat regeringen met elkaar “moeten samenwerken om mensenrechten te bevorderen” en minimaliseert samenwerking met het VN-mensenrechtensysteem. Landen zouden zo kunnen onderhandelen over elkaars mensenrechtensituatie alsof het een zakelijke deal is – China ziet dit het liefst gebeuren in bilaterale gesprekken. Kritiek op China, zoals nu vanwege de massale opsluiting van een miljoen inwoners van Xinjiang, zou dan waarschijnlijk worden weggemasseerd of onder druk worden ingetrokken.

Het VN-systeem is niet bedoeld om tot voordeel van staten te strekken, maar om te zorgen dat de universele mensenrechten van burgers wereldwijd gerespecteerd worden

Ook het taalgebruik van de in 2018 ingediende 'win-win'-resolutie ademende de geest van “wederzijds voordeel” en “wederzijds respect”, maar het VN-systeem is niet bedoeld om tot voordeel van staten te strekken. Het is opgetuigd om te zorgen dat de universele mensenrechten van burgers wereldwijd gerespecteerd worden.

China vindt mensenrechten een interne kwestie, en de vraag is dan ook wie er bij deze benadering wint. De Chinese burger is dat zeker niet. De Mensenrechtenraad is bovendien niet alleen de plek waar staten elkaar op hun verdragrechtelijke verplichtingen aanspreken, maar waar burgers en NGO's ook een stem hebben. China probeert daar een einde aan te maken en weert stelselmatig de civil society uit de VN.

Meer nog dan zijn voorgangers benadrukt president Xi Jinping dat mensenrechten vooral economisch en collectief van aard zijn. Dat is bewust beleid om kritiek te weren. De onder zijn bewind almaar toenemende repressie van kritische Chinese mensenrechtenverdedigers, advocaten, wetenschappers en journalisten illustreert de onwil om burgerlijke en politieke rechten te respecteren.

Steeds nadrukkelijker zoekt China op mensenrechtenfora steun voor haar visie en voor teksten zoals de Beijing South-South Declaration, opgesteld tijdens het eerste South-South Human Rights Forum. Hierin staat het concept “een gemeenschap van gedeelde toekomst voor de mensheid” centraal, wat gedefinieerd wordt als “een wereld van vrede, universele zekerheid, gemeenschappelijke prioriteiten, openheid en tolerantie” zodat de mensheid “gevrijwaard is van angst, discriminatie en isolatie.”

Dat klinkt fantastisch, maar de gevestigde visie van “een wereld waarin mensenrechten worden gerespecteerd, beschermd, nageleefd en bevorderd” ontbreekt. Bijzonder pijnlijk in dit proces is overigens de prominente rol van Tom Zwart, hoogleraar Cross-cultural Law aan de Universiteit Utrecht en directeur van het Cross-cultural Human Rights Centre Office aan de VU.

Zwart werd door toenmalig minister Rosenthal naar voren geschoven om met zijn 'receptorbenadering' meer steun voor mensenrechten in China te realiseren. Via die aanpak zouden landen in plaats van via instituties zoals de VN of westerse mensenrechtenorganisaties de dialoog moeten aangaan, en moeten aansluiten bij lokale structuren en de waarden in een lokale cultuur die vaak erg lijken op de mensenrechten. Het probleem daarbij is dat de Chinese Communistische Partij bepaalt wat lokale cultuur is, en dat de bottom-up benadering om aansluiting te vinden bij de Chinese cultuur altijd op politieke inmenging van de Partij stuit, die niet veel goodwill toont om burgerlijke en politieke rechten te bevorderen.

Of de receptorbenadering gelukt is moet nog blijken (een evaluatie van dit beleid laat nog steeds op zich wachten). De Nederlandse professor wordt prominent opgevoerd tijdens de South-South Human Rights Forums die plaatsvinden in Beijing, is een graag geziene gast op de Chinese tv en looft president Xi Jinping uitvoerig voor zijn concept van de ‘gemeenschap van gedeelde toekomst voor de mensheid.'

Volgens hem komt dit er op neer dat niet één land haar belangen of meningen oplegt aan anderen, maar is dit “een zeer oprecht en ambitieus inzicht dat alle mensen een gemeenschappelijke toekomst en een gemeenschappelijk lot hebben.”

Het is nogal schokkend te concluderen dat de receptorbenadering uitmondt in steun voor de Chinese aanval op het huidige VN-mensenrechtensysteem, en dat de positie van deze professor lijnrecht tegenover de huidige inzet van de Nederlandse regering staat om de boel overeind te houden.

Steeds meer landen verschuilen zich achter ‘stille diplomatie’, waardoor de wereld inderdaad steeds stiller wordt over de abominabele mensenrechtensituatie in China

China krijgt steeds meer steun voor haar koers. Praten over mensenrechten moet in die opvatting niet in alle openheid plaatsvinden, maar in een bilaterale dialoog, het liefst achter gesloten deuren en op een 'constructieve' toon. Steeds meer landen verschuilen zich achter deze 'stille diplomatie', waardoor de wereld inderdaad steeds stiller wordt over de abominabele mensenrechtensituatie in China.

De resolutie uit 2018 werd aangenomen met steun van 28 van de 47 landen in de Mensenrechtenraad. Een herhaling van deze sluipende aanval op het systeem moet dit jaar op alle mogelijke manieren worden voorkomen.