Terug naar archief
Author(s):
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Latijns-Amerikaans leedvermaak: een coupje van eigen deeg

19 Jan 2021 - 15:00

"Als gevolg van de reisbeperkingen moesten de Verenigde Staten de coup dit jaar thuis organiseren."1 Zo luidt een van de vele grappen die sinds 6 januari circuleren op de sociale media in Latijns-Amerika, waar men kan meepraten over door Amerikaanse presidenten geleide staatsgrepen in naam van de democratie. Dat een Amerikaanse leider in eigen huis een soort van coup organiseerde, leidde in de regio tot hoongelach dat nog jaren zal nagalmen.

“De CIA moet wel verbaasd zijn geweest om een couppoging te zien waar ze niet zelf bij betrokken waren”, schalde het op Twitter en Facebook.2 Ook gingen verschillende memes rond, zoals die waarin werd aangekondigd dat “Mexico heeft laten weten de muur te willen betalen. En Canada wil er ook één.”

Het leedvermaak beperkte zich niet tot de sociale media. De Venezolaanse regering, binnen Latijns-Amerika de grootste politieke vijand van Washington, uitte met onverhuld sarcasme haar “bezorgdheid” en veroordeelde “de polarisatie en de geweldsspiraal die de diepe crisis weerspiegelt van het politieke systeem in de VS" – precies wat ze zelf al jaren te horen krijgen uit Washington.3

Al twee eeuwen moeten ze in Latijns-Amerika aanhoren hoe slecht het gesteld is met hun democratie

De reacties verrassen niet. Latijns-Amerika ziet de machtige noorderbuur in veel opzichten als een voorbeeld, maar wordt ook al sinds het ontstaan van de Monroedoctrine begin 19e eeuw stelselmatig gekoeioneerd door de Amerikanen.

Al twee eeuwen moeten ze in Latijns-Amerika aanhoren hoe slecht het gesteld is met hun democratie, of zelfs toezien hoe de Amerikanen via hun geheime dienst juist helpen om democratisch gekozen regeringen omver te werpen. Gretig gedeeld was dan ook een kort fragment uit de bekende film Once Upon a Time in the West, waarin een man met een strop om zijn nek minachtend aan zijn verbaasde medeveroordeelde vraagt: “First time?”4

De ironie wil dat juist Donald Trump zich met zijn ‘America First’-beleid de afgelopen vier jaar nauwelijks met Latijns-Amerika heeft bemoeid.5  Los van een flink pakket aan sancties tegen Venezuela en een striktere blokkade van Cuba schitterde hij door afwezigheid in het zuiden.

Bolsonaro moest constateren dat zijn idool ook hem al die jaren niet zag staan

Trump is de Rio Grande zegge en schrijven één keer overgestoken, voor een top van de G20 in Buenos Aires. Met de bouw van de veelbesproken muur op de grens met Mexico en zijn keiharde beleid richting immigranten sloeg zijn desinteresse in Latijns-Amerika zelfs om in ondubbelzinnige afwijzing.

Dat beleid – of beter gezegd het gebrek eraan – leidde tot het stopzetten van steunprogramma’s voor ontwikkeling en bestrijding van corruptie. En de invloed van landen als China, Iran en Rusland in de regio nam toe, waarmee Trump ironisch genoeg in zijn eigen vinger sneed.6

Hoewel de meeste landen in de regio uitstekende betrekkingen bleven onderhouden met Washington, hebben niet alleen Havana en Caracas reden om reikhalzend uit te kijken naar het aantreden van Joe Biden. Er is niet veel bekend over diens toekomstige Latijns-Amerikabeleid, maar in zijn werk voor de regeringen van Bill Clinton en Barack Obama heeft hij veel betrokkenheid getoond in Latijns-Amerika.

Vanuit de regio wordt die verwachting geïllustreerd door een karavaan met duizenden migranten die deze week vanuit Midden-Amerika richting het noorden trekt. Een actie die overigens is ontmoedigd door de aantredende regering.7

Er is echter zeker één leider in de regio die Trump met spijt ziet vertrekken: diens verklaarde bewonderaar Jaïr Bolsonaro, de president van Brazilië, die jammerlijk moest constateren dat zijn idool ook hem al die jaren niet zag staan. Hier kan het Amerikaanse debacle van 6 januari nog gevolgen krijgen. Bolsonaro, die de acties in Washington niet heeft veroordeeld, waarschuwde dat de situatie bij de Braziliaanse presidentsverkiezingen volgend jaar “nog erger kan zijn dan in de VS”.8

Als hij met dezelfde vasthoudendheid als Trump zijn – nu al waarschijnlijke – verlies gaat torpederen, dan is het te hopen dat ook daar de democratische instituties aan het langste eind zullen trekken. Want de constatering dat de Amerikaanse democratie uiteindelijk sterker was dan de grillen van de president heeft jammerlijk ontbroken in het Latijns-Amerikaanse hoongelach.

Auteurs

Edwin Koopman
Latijns-Amerika journalist en analist voor VPRO Bureau Buitenland, Trouw en Elsevier en auteur van "De Oliekoning" over de revolutie in Venezuela