Terug naar archief
De wereld door de ogen van ons team van spectators

Mini-wereldoorlog in Syrië

28 Feb 2018 - 09:10

Homo homini lupus, de mens is een wolf voor zijn medemens. Die Hobbesiaanse wereld van eigenbelang en harde machtspolitiek tegen een achtergrond van anarchie, dat is Syrië vandaag. Van een relatief vreedzame opstand tegen Assad werd het eerst een burgeroorlog, later een regionale oorlog en vandaag een mini-wereldoorlog.

Wie dacht dat de implosie van IS in Syrië en Irak een ‘window of opportunity’ bood op vrede, komt bedrogen uit. Geopolitieke en geostrategische belangen van regionale en mondiale machten confronteren elkaar. Ze testen hun macht ten aanzien van elkaar in een poging om nieuwe invloedssferen af te tekenen. Het Syrische wapengekletter heeft er in de afgelopen weken drie nieuwe complexe dimensies bij gekregen, waardoor de vlam nog veel verder in de pan dreigt te slaan.

Ten eerste breidde Turkije recent haar militaire operatie in het noorden van Syrië gevoelig uit. President Erdogan kon in het verleden nog stellen dat Turkije tegen IS vocht, in de praktijk wil Ankara verhinderen dat de Koerden het noorden van Syrië als één aaneensluitend territorium kunnen consolideren. In de noordwestelijke regio Afrin werden ze zwaar aangepakt.

Meer ten noord-oosten in de regio Manbij zitten de Koerden ingebed in de Syrian Democratic Forces (SDF), ondersteund door de Amerikanen. Zij vormden de stoottroepen die IS de ondergang brachten. Een confrontatie tussen Turkije en de Verenigde Staten is evenwel onwaarschijnlijk. In Afrin pakt Erdogan de YPG aan, de militaire arm van de Koerdische democratische uniepartij. De Koerden gooiden het dan maar op een akkoord met Assad. Die stuurde nog niet zijn reguliere leger, maar wel bewapende milities om weerstand te bieden tegen de Turken.

De situatie kan ook een impact hebben op de NAVO, aangezien andere partners als België via artikel 5 van de NAVO ook het grondgebied van Turkije mee verdedigen. Het lijkt een kwestie van tijd voor dit geostrategische partnerschap dat stamt uit de Koude Oorlog zal imploderen. Nu al flirt Ankara openlijk met Rusland.

Ten tweede Assad zelf. Dankzij de aanhoudende Russische steun wint Assad elke dag op de soennitische oppositiegroepen. Ze worden gedecimeerd, en de vroegere steun van landen als Qatar en Saoedi-Arabië is deels weg gevallen. De gruwelijke taferelen die we nu zien in Oost-Ghouta kennen we reeds uit het gevallen Aleppo. Bovendien zijn de alawitische troepen van Assad volop bezig met een gelijkaardige campagne in de noord-westelijke provincie Idlib.

Soennitische oppositiegroepen als het High Negotiations Committee hopen dat de VS militair zou reageren tegen de oorlogsmisdaden van Assad, maar buiten een symbolische Amerikaanse bommenregen eind april vorig jaar geeft Trump niet thuis. De VS trachten vooral het gebied ten oosten van de Eufraat, dat door de SDF bevrijd werd, te consolideren. Dit lijkt de nieuwe geopolitieke scheidingslijn te worden. De soennitische oppositiegroepen ten westen van de Eufraat zitten dus in de val.

Een wapenstilstand in de schoot van de VN Veiligheidsraad voor Oost-Ghouta werd, zoals verwacht, door Rusland geblokkeerd. Het Westen wist ook dat dat zou gebeuren. Men durft niet aan de eigen publieke opinie toegeven dat die zaak verloren is. Enkel door het inzetten van militaire slagkracht kan de situatie omgekeerd worden, maar dan zou het conflict dramatisch kunnen escaleren. Liberaal interventionisme maakt de situatie soms erger, leert het recente verleden.

Assad heeft voor Oost-Ghouta en de provincie Idlib enkel een ‘uitdovingsscenario’ in gedachten

Op zaterdag 24 februari stemde de VN Veiligheidsraad unaniem over resolutie 2401 (2018). Deze stelde een wapenstilstand in gedurende 30 dagen in overheen heel Syrië. Maar in de dagen erna kwam die er niet. Men had dan wel unanimiteit in de schoot van de Veiligheidsraad bereikt door het ‘verwateren’ van een aantal clausules in de ontwerpresolutie om Rusland over de streep te krijgen, in de praktijk bleek de gestemde resolutie onuitvoerbaar. Clausule 2 stelt immers dat de strijd kan voortgaan tegen ‘terroristische groeperingen’. Rusland en Assad zien onder andere één van de grootste rebellengroepen in Oost-Ghouta, Jaysh al-Islam, als een terroristische organisatie. De groep wil het regime van Assad vervangen door de Sharia. Naar schatting 10.000 tot 15.000 van hun strijders zouden in Oost-Ghouta aanwezig zijn, waarbij ze zich bewust inbedden nabij scholen en ziekenhuizen.

De westerse zwakheid werd maandag 26 februari duidelijk toen de Russische president Vladimir Poetin onder internationale druk dan maar zijn eigen invulling gaf aan de resolutietekst; elke dag in de komende maand zou er gedurende vijf uur een “pauze” komen in de vijandelijkheden. Buiten humanitaire ‘name and shame’ kan het Westen daar weinig aan veranderen, wat iets zegt over de lokale machtsverhoudingen. Men moet zich overigens geen enkele illusie maken; Assad heeft voor Oost-Ghouta en de provincie Idlib enkel een ‘uitdovingsscenario’ in gedachten…

Ten derde Israël. Zelfs als het bijkomend conflictpotentieel vanwege Turkije en Assad kan ingeperkt worden, dreigt er nog een derde drama. De Israëlische premier Netanyahu, die binnenlands overigens in moeilijke papieren zit, beweert dat vooral Iran van de implosie van IS in de regio geprofiteerd heeft.  Op 10 februari schoot Israël een vermeend Iraans dronevliegtuig neer. Een Israëlisch gevechtsvliegtuig dat het drone-commandocentrum in Syrië moest uitschakelen, werd zelf neergeschoten.

Volgens Netanyahu is Iran de nieuwe grote destabiliserende kracht in de regio, die overal haar tentakels uitspreidt. Vorige week gaf Netanyahu een donkere speech op de jaarlijkse internationale veiligheidsconferentie in München. Hij stelde dat Israël zal verhinderen dat Iran van Syrië een machtsbasis zal maken: “We zullen reageren tegen Iran zelf.” De Israëlische geostrategische agenda lijkt te convergeren met deze van Saoedi-Arabië, en mogelijk zelfs met deze van Donald Trump. Als dat gebeurt dreigt een nog veel groter drama in de regio waartegen de Syrische oorlog kan verbleken.

Helaas is de internationale politiek zelf verlamd. Hobbes regeert in deze wereld waarin de liberale orde schijnbaar afbrokkelt. Bij gebrek aan machtspolitiek kan Europa enkel diplomatiek trachten de gemoederen te bedaren.   

 

Een eerdere versie van dit stuk verscheen op zaterdag 24 februari 2018 in de Belgische krant De Tijd.

Auteurs

David Criekemans
Hoofddocent aan de Universiteit Antwerpen