Hard Iran-beleid is risicovol, juist tijdens coronacrisis

Vandaag precies een week geleden maakte het Iraanse ministerie van Volksgezondheid bekend dat er in het land op dat moment elke tien minuten iemand stierf aan de gevolgen van het coronavirus Covid-19. Het nieuws werd op de Iraanse televisie geïllustreerd met beelden van lange rijen zwarte lijkzakken en vers gedolven massagraven.

Een paar uur later verscheen op de website van het State Department een bericht van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo. Pompeo kondigde aan het economische sanctieregime tegen Iran verder uit te breiden “to deprive the regime of critical income (..) and further Iran’s economic and diplomatic isolation”.

Als Teheran eenmaal op de knieën is gedwongen zou de commander-in-chief eens een staaltje “art of the deal” laten zien

Het idee hierachter is dat “maximum pressure” - het buzzword van Trump en zijn oorlogskabinet - de Iraniërs terug naar de onderhandelingstafel zou drijven voor een nieuwe nucleaire deal. Als Teheran eenmaal op de knieën is gedwongen zou de commander-in-chief eens een staaltje “art of the deal” laten zien.

Niet alleen het nucleaire issue, ook het ballistisch raketsysteem en Iraanse bemoeienis in de regio zouden allemaal in één allesomvattend akkoord worden opgelost. Idealiter zou vervolgens de Iraanse bevolking de ayatollahs de wacht aanzetten en een Westers-georiënteerde regering vormen. Tot slot zou Trump terug in Washington worden onthaald als Benjamin Franklin na de Vrede van Parijs.  

Het liep allemaal wat anders. Niet alleen is Iran niet terug naar de onderhandelingstafel gekomen, de eenzijdigheid van Trumps actie en het verregaande sanctieregime leidden internationaal ook tot scherpe kritiek en diplomatiek isolement.

Ondertussen is het effect van twee jaar sancties dat de Iraanse economie, en daarmee ook de gezondheidszorg, volledig is ingestort. De import van essentiële goederen als medische apparatuur en medicijnen is verlamd, cash transfers zijn niet meer mogelijk, brandstof is onbetaalbaar en miljoenen Iraniërs leven onder de armoedegrens.

Ondanks deze desastreuze humanitaire gevolgen heeft de ‘maximum pressure’-politiek van Trump er echter niet toe geleid dat de Iraniërs zich met succes tegen het eigen regime hebben gekeerd. Hoewel er wel degelijk tegen de regering wordt geprotesteerd, heeft het rücksichtslose Amerikaanse beleid ook gezorgd voor een opleving van anti-Amerikaans sentiment.

De uitbraak van de corona-epidemie in Iran, en de volkomen inadequate manier waarop Teheran de crisis heeft aangepakt, had hierin een keerpunt kunnen zijn. Dit was hét moment geweest waarop de Amerikanen hadden kunnen laten zien dat zij, in tegenstelling tot het Iraanse regime, mensenlevens niet ondergeschikt maken aan politieke spelletjes.

Als Trump het goed had gespeeld had hij met één menselijk gebaar het anti-Amerikaanse sentiment in Iran kunnen ombuigen

Hét moment om – al was het maar tijdelijk – het strategisch isolement van het land te doorbreken en om de sancties op te schorten zodat er mensenlevens gered kunnen worden. Als Trump het goed had gespeeld had hij met één menselijk gebaar dat anti-Amerikaanse sentiment kunnen ombuigen.

In plaats daarvan kiest Washington voor nog meer sancties, blokkeert het bilaterale medische hulp voor Iran, en verhindert het de toekenning van een noodlening van vijf miljard door het Internationaal Monetair Fonds. Het lijkt erop dat, ondanks de duizenden doden in Iran tot nu toe en het vooruitzicht van nog honderdduizenden meer, er voorlopig niets zal veranderen aan de Amerikaanse harteloosheid.

Je hoeft echter geen sentimentele ideoloog te zijn om die harteloosheid te bekritiseren. Ook vanuit Realpolitik oogpunt is de compromisloze opstelling van de VS bijzonder onverstandig.

Als Trump en zijn visionairs enig historische besef hadden gehad zouden zij zich wellicht de Irak-Iran oorlog herinneren. De VS en Europese landen kozen de kant van Saddam Hussein en lieten meer dan een miljoen Iraniërs omkomen, onder meer door chemische wapens.

Het trauma van strategisch isolement dat die oorlog veroorzaakte, was eind jaren tachtig voor Teheran nou precies de aanleiding voor het begin van het nucleair programma. Hetzelfde nucleaire programma dat Trump nu dertig jaar later poogt te beteugelen.

Een vergelijkbaar gevoel van strategisch isolement in de huidige crisis leidt er toe dat in Teheran momenteel de hardliners aan invloed winnen. Niet alleen wordt gesproken over het volledig opzeggen van de nucleaire deal JCPOA, ook gaan er stemmen op om uit het nucleaire Non-Proliferatieverdrag te stappen.

Geconfronteerd met de agressie van de Amerikanen en met groeiende interne politieke onvrede, heeft het Iraanse regime weinig meer te verliezen

Tot nu toe werd dat laatste gezien als een strategisch risico: te provocerend, te gevaarlijk en uiteindelijk contraproductief. Geconfronteerd met de onvoorspelbaarheid en agressie van de Amerikanen en met groeiende interne politieke onvrede, heeft het Iraanse regime echter weinig meer te verliezen.

Met de rug tegen de muur zou het daarmee wel eens gevaarlijk escalerende stappen kunnen zetten, die op hun beurt weer niet onbeantwoord zouden kunnen blijven aan Amerikaanse en Israëlische zijde.

Het is daarom zaak om elke kans aan te grijpen om de hardliners de wind uit de zeilen te nemen en ongecontroleerde escalatie te voorkomen. Als de VS zijn internationale reputatie niet nog verder wil beschadigen en zijn belangen in de regio wil beschermen, moet het nu echt overgaan tot de-escalatie en rapprochement.

Actief bijdragen aan een humanitaire ramp is in de huidige geopolitieke context niet meer alleen moreel verwerpelijk, maar uiteindelijk ook strategisch kortzichtig.